حمام کشوریه؛ از اولین حمام های نمره تهران، تنها حمام اقلیتهای دینی شهر، تنها حمام تاریخی یهودیان تهران، تنها حمام عمومی دارای تزئینات گچبری، آینه کاری، منبت کاری، آهن کاری و … تهران و حمامی پر از داستان های سحر و جادو و روایت باورها و اعتقادات مردم است. این مکان با نام حمام ممتاز، حمام بی نظیر، حمام کشوریه، حمام سلیمانیه، حمام یهودیان، حمام محله، حمام کلیمیان، حمام جهودان شناخته میشود. این حمام تنها حمام دایر یهودیان تهران در دوران پهلوی بود. به علت اینکه این حمام تنها حمام دوش دار آن زمان و دارای تزئینات گچبری، آینه کاری و کاشی کاری بود به نام حمام بی نظیر شهره شده بود. حمام سلیمانیه و کشوریه؛ توسط آقای سلیمان سنه (سليمان سنهي، سلیمان سنه ای) ساخته شد و به یاد همسرش کشور، بخش زنانه آن کشوریه و بخش مردانه آن سلیمانیه نامگذاری شد. در حال حاضر انجمن کلیمیان تهران این مکان را اداره می کند.
پیشینه
یهودیان تهران در بخشی از بافت تاریخی عودلاجان ساکن بودند، و در این محله سه حمام ویژه اختصاصی داشتند؛ حمام عساو در بخش سرچال، حمام ذخرون در نزدیکی کنیسه عزرایعقوب و حمام اسحاق (حکیم باشی) در کوی تکیه رضاقلی خان. با توجه به برخی از تعصبات دینی، یهودیان تنها اجازه ورود به حمام های اختصاصی خود را داشتند که با عنایت به پله های فراوان حمام های قدیمی، امکان حضور و استفاده برای افراد سالخورده و زنان باردار مهیا نبود. در این دوران بانو کشور خداداد از اهالی کوچه حاجی کلانتر و همسر آقای سلیمان سنه به علت باردار بودن، تصمیم می گیرد تا در گرمابه نمره سرچشمه (ویژه مسلمین) استحمام کند، که زمان حضور ایشان کمی بیشتر از وقت معمول می شود و سالن دار حمام، با کوبیدن ممتد بر روی در و ترس وی، باعث سقط جنین فرزند بانو کشور می شود. سال ۱۳۲۱ خورشیدی در بهشتیه تهران پس از مراسم تشیع و خاکسپاری خانم کشور خُداد، همسرش آقای سلیمان سنه در مقابل حضار سخنرانی می کند و طی آن از مردم می خواهد برای ساخت حمامی مدرن به خواست همسرش، در حد وسع خود به او یاری رسانند. به این ترتیب حسب وصیت بانو کشور از همسرش، مبنی بر ساخت حمام ویژه یهودیان، این حمام با سرمایه اولیه سلیمان سنه و مشارکت سایر یهودیان در سال ۱۳۲۲ آغاز و بهره برداری از آن در سال ۱۳۲۶ به پایان رسید. حمام تا زمان حیات آقای سلیمان فعالیت داشت که در سال ۱۳۵۹ وی در سن ۷۷ سالگی مرحوم شد و مدت کوتاهی حمام، غیر فعال ماند. باتوجه به اینکه آقای سلیمان فرزندی نداشت، مدتی حمام توسط شکرالله خان (پسرخاله آقای سلیمان سنه) مدیریت شد که پس از مهاجرت ایشان به آمریکا، اداره حمام در اختیار شاگرد آقای سلیمان؛ اسحاق خان قرار گرفت و حمام دایر بود. در اواخر سال ۱۳۶۰ به علت ریزش چاه فاضلاب حمام در خیابان سیروس، حمام کشوریه دوباره غیرفعال شد و با همت آقایان یوسف و نورالله درخشان (مختار سليماني، هارون کد خدازاده، هارون كهن) و حمایت آقای یشایایی و سازمان روشنفکران یهود و مرمت و معماری آقایان بیژن زیوری و صادقی حمام مرمت و آماده بهره برداری مجدد شد. پس از تشریفات قانونی حمام کشوریه تحت پوشش انجمن کلیمیان قرار گرفت و آقای نوراله درخشان داوطلبانه مسئولیت اداره حمام را به عهده گرفت. در اوایل دهه ۸۰ حمام کشوریه به علت کوچ و عدم حضور یهودیان، رونق گذشته را نداشت و صرفا در روزهای آخر هفته دایر بود که در نهایت امر در اواخر سال ۱۳۸۱ حمام برای همیشه تعطیل شد.
ویژگیهای حمام کشوریه
این بنا مجهز به سیستم آب لوله کشی بوده و سوخت تون حمام کشوریه تا مدتی نفت سیاه و بعد گازوئیل شد. ورودی حمام از خیابان سیروس (مصطفی خمینی) است با یک درب چوبی منبت کاری شده ۴ لنگه، و کاشی کاری بالای آن و سقفی دارای آینه کاری (در حال حاضر برای حفاظت از حمام و جلوگیری از سوختگی درب چوبی) دربی آهنی روی آن نصب شده است. پس از ورود به حمام با سالن انتظار روبروی می شوید که با قبلا با صندلی های آهنی در دو طرف میزبان شما بود، سمت چپ در ورودی پلکانی بود به سمت طبقه بالا برای استراحت کارکنان حمام و در سمت راست میزی چوبی قرار داشت. در بالای سالن انتظار، هور نوری قرار داشت با تزئینات آینه کاری و گچبری و حفاظ های آهنی با نقش ستاره داوود (متاسفانه در مقطعی از زمان در سالهای گذشته تمامی ستاره های آهنی جدا شده و جای آنرا قوطی آهنی معمولی گرفت) در سمت راست سالن انتظار ۸ اتاقک حمام نمره قرار داشت که دربهای چوبی اتاق های نمره همگی چوبی و منبت کاری شده است. براساس گفتگوی های محلی این حمام به عنوان اولین حمام نمره شهر تهران است که هنوز پابرجاست. در کف سالن انتظار یک حوض کاشی کاری شده، بیضی شکل وجود داشت که در آن همیشه کانادا و پپسی خنک یافت می شد. در انتهای سالن سه درب بود و چند آینه کاری و گچبری متفاوت. در مرکز سردر ستاره داوودی قرار داشت که در میان آن عکس تمام قد از آقای سلیمان سنه و همسرش کشوریه بود که شوربختانه در سالهای گذشته این عکس سرقت شد. در پایین این ستاره داوود، اثری منبت کاری وجود داشت از روایت آدم و حوا که این اثر چوبی ارزشمند نیز در همان زمان، سرقت شد. تمامی نگاره های دربهای چوبی منبت کاری شده حمام کشوریه، روایت گر داستانهای تورات مقدس است. سه درب مقابل شماست، سمت چپ بخش زنانه، سمت راست مردانه و مرکز درب ورود به تون و انبار گازوئیل حمام. هر دو رختکن زنانه و مردانه دارای حوضهایی مستطیل شکل در مرکز و کمد هایی چوبی پیرماون جدارها که کمدهای چوبی در سالهای گذشته تخریب و منهدم شد. رختکن و بخش زنانه بزرگتر از بخش مردانه است و براساس گفتگوی آقای درخشان در انتهای سالن زنانه یک میقوه قرار داشت که بعدها تخریب شد و در هر بخش زنانه و مردانه ۴ دوش قرار داست.
روایات
براساس باور مسلمین، آب خزینه حمام یهودیان، مشکل گشاست و این نگاه از دیرباز در ذهن مردمان مسلمان شکل گرفته است، شخصی به نام جعفری که فرزند دار نمی شد، پیش بزرگ محل می رود و آن بزرگ توصیه می کند که نذر کن و نام فرزندت را موسی قرار بده تا فرزندت سالم مانده و همسرت فارغ شود، وی چنین می کند و موسی جعفری به دنیا می آید و در طول زندگی همیشه با یهودیان هم نشین می شود و در بخش مردانه حمام کشوریه با کاسه چهل کلید خود، مسئول برآوردن حاجات و رفع مشکلات مسلمین می شود.
بازدید
به علت متروکه بودن، امکان بازدید مهیا نیست و بسته است و صرفا با هماهنگی قبلی با انجمن کلیمیان تهران و یا حضور در تورهای حمام گردی و کنیسه گردی سایت سفرنویس امکان بازدید فراهم می شود.
موقعیت مکانی
تهران، خیایان سیروس (شهید مصطفی خمینی)، فی مابین چهارراه سرچشمه و سیروس، بالاتر از بیمارستان دکتر سپیر، شماره ۴۱۵ (۴۸۵ قدیم)
منابع:
- safarnevis.com
- fr.foursquare.com
