معبد کلات به نامهای آتشکده مند و آتشکده خورموج نیز خوانده می شود. این معبد در دامنه کوه مند در فاصلهٔ ۳۰ کیلومترى خورموج در جنوب روستاى حیدرى و در ارتفاعات سنگى مشرف به بستر قدیمى رودخانه سیلابى قرار گرفته است.آثار حجارىهایى در دل صخرهاى بلند وجود دارد که راه باریکى از سطح بستر رودخانه به سمت اولین مدخل آن در ارتفاع ۶۰ مترى کشیده شده است.
ساختمان خارجی فعلی معبد کلات عبارت است از یک سکوی اصلی با سقفی اهرمی شکل و دو مدخل دیگر و ده حفره به شکل روزنه هایی درطرفین سکوی اصلی که به منزله نورگیرها یا پنجره رواق های اصلی معبد عمل می کنند. این معبد از سه طبقه اصلی یا میانی؛ تختانی و فوقانی تشکیل شده که با هم در ارتباط هستند و در عین حال ساختمان هر طبقه با دیگری فرق دارد و هر طبقه برای منظور خاصی ساخته شده است.
در بستر خشک رودخانه آثار بندها و آبگردان‌هايى در اراضى پاى کوه وجود دارد که حاکى از وجود ميدانى بزرگ در جلوى معبد بوده است. سطح اين ميدان را با خاک و سنگ به طور مصنوعى بالا آورده‌اند. میدان جلوی بنا ظاهراً محل تجمع گروه کثیری از مردم بوده که اکنون از بین رفته است. نکته قابل توجه در معبد کلات وجود چاههای متعدد در اتاقهای پایینی است که به نظر میرسد جهت دفن اموات یا نگهداری استخوان آنها حفر شده است.
قسمت میانى، مکان جلوس کاهنان یا مقربان و انجام مراسم خاص مذهبى بوده است. قربانى یا گناهکار و یا کسى که باید عمل مراسم مذهبى در مورد او انجام مىیشد، روى سکوى میانى قرار میگرفت.
دخمه های کلات که ساختمان هایی برای مقابر بوده است به تقليد از خانه ها ساخته می شده اند. نقشه این مقابر مانند مقابر فينيقی است. طرز قرار گرفتن دخمه ها بر روی يکديگر و کم شدن تدريجی ابعاد آنها در طبقات بالاتر همان نقشه زيگورات و ميل های مضرس است که اصالت بابلی دارد. صندلی حجاری شده در يکی از دخمه ها، به سبک معماری سنگی هندی است. مقابر کلات متاثر از تمدن های مختلف ایرانی، هندی، آشوری، فینقی و عيلامی می باشد.
منابع
safargardi.com
dashtiha.blogfa.com
tishineh.com
vista.ir
