پل مشیر در کناره راه قدیم بوشهر به شیراز (راه موسوم به شاهی) و در فاصله دوازده کیلومتری شهر دالکی بر روی رودخانه دالکی بنا شده است. قدمت این پل به زمان ساسانیان می رسد و در دوره قاجاریه توسط حاج محمد رحیم شیرازی آخرین مرحله مرمت خود را پشت سر گذاشته است. بدلیل موقعیت خاص دشتستان در مسیر ترانزیتی بندر بوشهر به شیراز که شاهراه مواصلاتی جنوب به مرکز کشور محسوب می شد، پل مشیر اهمیت بسزایی داشته است. وجه تسمیه پل حاج محمد رحیم برگرفته از نام معمار آن در دوره قاجار است. این پل تا سال ۱۳۵۴ خورشیدی محل تردد و عبور و مرور بوده که با گذر زمان و بدلیل احداث جاده جدید بوشهر و شیراز بلا استفاده شد و به تدریج و بر اثر عواملی چند از جمله تأثیر عوامل اقلیمی و آب و هوا، بی توجهی مسئولان امر در حفاظت از آن بویژه گذر دو شاخه لوله قطور آبرسانی مشروب از بوشیگان کازرون به برازجان دچار تخریب شد. مرمت و بازسازی آن و همچنین کاروانسرای مجاور توسط سازمان میراث فرهنگی در حال انجام است.
تاریخچه
پل مشیرالملک در سال ۱۲۴۸ هجری خورشیدی و تقریبا همزمان با کاروانسرای مشیرالملک برازجان، به دستور حاج میرزا ابوالحسن خان مشیرالممالک؛ احیا شد. از اینرو به پل مشیرالملک یا پل مشیر نیز مشهور است. پل مشیر در زمان ناصرالدین شاه قاجار و با معماری حاج محمد رحیم بارورز شیرازی که از معماران بنام آن دوره بود، مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است. پل مشیرالملک، بیش از یک سده و تا اواخر دوره حکومت پهلوی مورد استفاده قرار می گرفت و راه اصلی شیراز به برازجان و بوشهر را در دو طرف رودخانه دالکی به هم متصل می کرد، به همین سبب به عنوان نقطه ای حیاتی و ارزشمند در استان بوشهر به حساب می آمد. نمونه آن در استان فارس و بوشهر بی بدیل است. شنیدن حکایتی از علت ساخت پل مشیر الملک خالی از لطف نیست و می تواند برای شما جالب باشد. ریش سفیدان و سالمندان منطقه طبق حکایاتی که سینه به سینه از پدرانشان به آنها رسیده، می گویند که در آن زمان کاروانی از مردم شیراز که قصد زیارت خانه خدا را داشتند، هنگامی که به محل کنونی پل مشیر می رسند، به دلیل بارندگی زیاد و سیلابی بودن رودخانه دالکی، به ناچار در کاروا‌نسرایی که هنوز آثاری از آن در مجاورت پل مشیر به چشم می خورد، ماندگار شدند تا سیل فروکش کند و بتوانند از رودخانه عبور کنند و خود را به برازجان برسانند. اما روزها گذشت و زائران کعبه نتوانستند به موقع به مکه برسند. از اینرو به شیراز برگشتند و شکایت خود را نزد مشیرالممالک؛ حاکم وقت فارس بردند و از او درخواست کردند که پلی بر روی روخانه دالکی احداث کند. او نیز در پاسخ به شکایت آنها گفت که پول های سفر خود به مکه را بدهید تا با همان پول چنین کنم. آنها نیز با اینکه نیت حج کرده بودند، هزینه سفر خود را دادند و این پل به دستور مشیر الممالک ساخته شد. طبق گفته این ریش سفیدان، پل مشیر با هزینه ای بین سی هزار تا شصت هزار تومان بنا شده است.
معماری
پل مشیر الملک با فرمی ترکیبی از پلهای مثلثی و پلهای خطی و همچنین از ترکیب دو نوع قوس ضربی و رومی در طاق آن، بنا شده است و طول آن ۱۳۰ متر می باشد. این پل، شش دهانه یا طاق از نوع جناغی دارد که یکی از آنها از همه بزرگتر و دیگری از همه کوچکتر و چهار دهانه باقی مانده هم‌اندازه یکدیگر هستند. ارتفاع بلندترین دهانه پل ۱۱/۴۰ متر و عرض آن ۱۰/۵۰ متر است. پل مشیرالملک، همانند تمامی پل های قدیمی به صورت وزنی عمل می کند. به طوریکه وزن پل که شامل تمام وزن طاق های دهانه و بارهای وارد بر پل است، از طریق پایه ها به بستر رودخانه منتقل می شود. عمده مصالح به‌کار رفته در ساخت و احداث پل تاریخی مشیر الملک، شامل سنگ و آژند گچ است. در عین حال در قسمت هایی از طاق ها، آجر و آژند گچ هم به کار رفته است که در آن زمان بیشتر از این مصالح برای ساخت چنین سازه هایی استفاده می کردند. سنگ های به کار رفته در ساخت پایه های پل تا ارتفاع سه یا چهار متری، بزرگ و چهارگوش و در ارتفاع های بالاتر کوچک تر می باشند. سنگ های بزرگ به واسطه میخ های آهنی بلند، به یکدیگر و به پیکره پایه های پل مهار شده اند و همچنین طاق ها با چوب کلاف بندی شده اند. جنس سنگ های به کار رفته در پایه های پل، از ماسه سنگ هاست که خود خطری بسیار جدی در فرسایش بدنه پل را می رساند. ابعاد پایه های بزرگ پل مشیر الملک، حدودا ۱۰ متر در ۱۳ متر می باشد که می توان گفت از نظر سطح مقطع، جزو قطورترین پل های باستانی ایران است. روی پل قبل از اولین دهانه تا آخرین دهانه آن با سنگ تراش های چهارگوش مفروش شده که زیبایی تحسین برانگیزی در ظاهر سازه ایجاد کرده و همین امر نشان‌دهنده روش های نوین معماری از گذشته های دور، در ایران می باشد. بر روی طاق پل، چهار مناره با نوک های مخروطی (۲ عدد در سمت راست و ۲ عدد در سمت چپ) بنا شده که علاوه بر زیبایی خارق العاده ای که به پل داده است، هنگام فشار بیش از ظرفیت سازه، به لرزش در می آیند. همچنین در فاصله بین هر دو دهانه پل، باز هم از هر دو جهت ستون هایی مقاوم به صورت طولی و به شکل مخروط بنا شده که تقریبا با فاصله ۱/۵ متری نوک مخروط با دایره ای یکنواخت به کف رودخانه می رسد. طی یک سده ای که پل مشیرالملک مورد استفاده کاروانهای حامل مسافر و کالا، قرار گرفت و همچنین طغیان رودخانه و سیلاب ها، آسیب چندانی به آن وارد نشد. اما سازمان آب منطقه ای استان های فارس و بوشهر با انتقال لوله های فلزی و بسیار سنگین از روی آن، و عبور و مرور وسائل نقلیه سنگین و بدون توجه به ظرفیت پل، باعث تخریب و فروریزی سقف بعضی از دهانه های پل شده است.
جاذبه های گردشگری منطقه
قابل ذکر است دو کاروانسرا متعلق به دوران مختلف (صفویه و قاجاریه) در کنار این پل وجود دارد. همچنین چشمه آبگرم دالکی که علاوه بر جان بخشیدن به حیاط منطقه، دارای خواص درمانی بسیاری از قبیل درمان بیماری های پوستی و ریوی و... می باشد در این منطقه مورد توجه است. از دیگر مکان های دیدنی شهر دالکی می توان به حمام قدیم، بقعه شاهزاده احمد، نخلستان ها و کناره های رود دالکی در ایام بهار اشاره کرد.
موقعیت مکانی
پل و كاروانسراي مشير در ۲۵ کيلومتری شمال شهر برازجان در کنار راه فعلی برازجان به شيراز بر روی رودخانه دالکی قرار گرفته است.
منابع:
- fa.wikipedia.org
- iranwatching.com
- bigdashtestan.blogfa.com
- borazgan.blogfa.com
