قدمت کلیسای نسطوری جزیره خارگ متعلق به دوران ساسانی و مربوط به قوم پالمیر است که در کنار ساحل خلیج فارس در این جزیره قرار گرفته است. در آن زمان شهر بخت اردشير يا ريشهر فعلي در دوازده کيلومتري بوشهر يکي از مهمترين مراکز مسيحيان ايران بود که تا جزيره خارگ فاصله چنداني نداشت. بندري که قدمت تاريخي آن به عهد ايلام مي رسد و در آن زمان با عنوان ليان شناخته مي شد. پروفسور گیرشمن، در طول سال های فعالیت در ایران، از جمله بوشهر، کتابی کوچک به نام «خارک» نوشته است. او یکی از مهم ترین محققان تاریخ ایران و خارک در دوران معاصر است. وی در کاوش های باستان شناسی خود در جزیره خارک در سال ۱۳۳۷، به بقایا و شالوده کلیسایی دست یافت که به گفته او، کلیسایی متعلق به نسطوریان است. روایت پروفسور گيرشمن از کليساي نسطوريان خارگ چنين است: «کشيشان نسطوري خارگ به بهاي کوششي بسيار، طولاني و طاقت فرسا، کليسايي زيبا بنا نهادند که با قطعات بزرگ سنگ تراشيده ساخته شده بود و صحن سه گانه اي به سبک ساساني دارد که قسمت مياني آن از صحن هاي جانبي بزرگ تر است. بلندي طاق هايي که سه قسمت صحن را مي پوشاند محتملا مي بايست در حدود شش هفت متر بوده باشد. ديگر قسمت هاي کليسا چنین اند: محل همسرايان، محراب، خزانه (جاي نگهداري اشيايي که در عشاء رباني به کار مي رود)، جامه خانه (اطاقي که البسه و زيورآلات مخصوص تشريفات کليسايي را در آنجا نگهداري مي کنند). از ديگر قسمت هاي اين کليسا نيز مي توان از تالار کتابخانه و تالار مجمع کشيشان نام برد. اطراف صحن کليسا ميدانگاه بزرگي است که خانه هاي صومعه را شامل مي شود که مشتمل بر حدود شصت حجره است که هر يک داراي سه قسمت کوچک مي باشد که يکي از آنها جاي خواب بوده است. همچنين در چند صد متري کليسا چندين ويرانه کوچک به فواصل زياد از يکديگر وجود دارد که خانه هاي کشيشان را شامل مي شود.» در تحقیقات پروفسور گیرشمن به گچبری های این کلیسا اشاره شده است و نمونه های گچبری به دستآمده از خارگ، پنج قطعه با نقوش گیاهی و نقش صلیب هستند که اکنون در مخزن موزه ملی ایران نگهداری می شوند. این گچبری ها مدتی پیش توسط موزه ملی در نمایشگاهی با عنوان تزئینات گچبری دوره ساسانی در معرض دید عموم قرار گرفت. لازم به ذکر است در نزدیکی کلیسای نسطوریان مجتمع های پالایشگاهی نفتی قرار گرفته که آلایندگی های این مجتمع آسیب جدی به این اثر وارد می کند.
منابع:
- chtn.ir
- isna.ir
- bushehro.ir
- fa.wikipedia.org