تپه علی کش دهلران

متن کامل: تپه علی کش دهلران

تپه علی کش (Ali Kosh) مربوط به هزاره هشت قبل از میلاد است و بین سالهای 1961 تا 1963 توسط فرانک هول و هیئت همراه مورد کاوش قرار گرفت که نتیجه این کاوش در کتاب ها و مقالات گوناگون در سال 1969 به سفارش دانشگاه میشیگان آمریکا به چاپ رسید. این ناحیه نزدیک رود میمه در استان ایلام است. کوچ نشینی و کشاورزی، خانه های گلی تک اتاقه، اشیایی که نشانگر روابط اقتصادی با دور دست است، استفاده از ظروف سفالی، دفن مردگان همراه با وسایل شخصی از یافته های این ناحیه باستانی است. در حدود ۸٬۰۰۰ سال پیش از میلاد وجود مدارک و شواهد از گسترش روستاها، زندگی بر پایه کشاورزی و دامپروری در محدوده کوه های زاگرس و مناطقی مثل سراب، تپه گوران و تپه علی کش ثابت شده است. این بررسیها نشان داده که اولین سکونت ‌گاه در ایران در حدود ۹٫۰۰۰ سال پیش قبل از میلاد مسیح به‌ شکل خانه‌ هایی تک‌اتاقه در جوار تالابی دائمی در علی ‌کُش (در فاز معروف به بُزمُردهٔ آن) ساخته شده ‌اند که دیوارهایی به ضخامت ۲۵ تا ۴۵ سانتی‌ متر از خشت‌ هایی به ابعاد ۲۵ × ۱۵ × ۱۰ سانتی ‌متر داشته ‌اند. احتمالاً هر خانه اجاقی داشته که در محوطهٔ خانه تعبیه می ‌شده‌ است. به ‌نظر می ‌رسد ساکنان علی ‌کُش پس از خشک شدن تالاب به دیگر محوطه‌ های جلگهٔ خوزستان، مانند چغاسفید، نقل مکان کرده باشند.

بر اساس شواهد به دست آمده به وسیله باستان شناسان و همچنین آزمایش های فراوان (هول و کنت دی فلانری) که در سال 1961 بر روی تپه های موسیان (تپه باستانی علی کش با وسعتی به قطر حدود ۱۳۵ متر که ضخامت لایه های باستانی آن به حدود هفت لایه می رسد) و چغا سفید و دیگر مناطق باستانی این منطقه انجام گرفته، نشانگر این حقیقت است که انسان در فاصله بین۵۵۰۰ تا ۷۵۰۰ قبل از میلاد در این منطقه به اهلی کردن گاو و کشت دانه های گیاهی مانند عدس و ماش و کتان توفیق یافته است. چنين به نظر مي رسد كه بين پنجهزار تا ده هزار سال پيش دشت دهلران براي سكونت انسان در دوران پيش از تاريخ مناسب بوده و مهمترين محل هاي باستاني اين دشت را مي توان تپه هاي علي كش و چغا سفيد نام برد كه قديمي ترين آثار را در بر داشته اند و متعلق به دوره نو سنگي هستند. مي توان گفت كه اين تپه ها باقي مانده هاي قديمي ترين و شايد جزء اولين دهكده هاي دائمي باشند كه در تاريخ بشر بوجود آمده اند. معماري و وجود خانه هاي دائمي ، توليد مواد غذايي يعني كشاورزي و پرورش بز و گوسفند در كنار شكار و گردآوري محصولات و صنايع مربوط به چنين توليداتي به ويژه تيغه هاي مخصوص بريدن ساقه هاي حبوبات كه بدون ترديد از آنها براي درو كردن گندم و جو استفاده مي شده است همه و همه نمايانگر يك ساخت اجتماعي كامل از يك روستاي دائمي هستند كه با توجه به قدمتشان در دهلران که مربوط به هزاره هشتم پيش از ميلاد است از كهن ترين مناطق روستايي در تاريخ بشر و قطعاً يكي از اولين روستاهاي تشكيل شده در ايران مي باشند.

در کاوش های تپه علی کش سه دوره فرهنگی مشخص شده و آنها را با نامهای دوره بزمرده ۷۵۰۰ تا ۶۷۵۰ ق.م، دوره علی کش ۶۷۵۰ تا ۶۰۰۰ ق.م و دوره محمد جعفر ‏‏۶۰۰۰ تا ۵۶۰۰ ق. م می نامند. ساکنان اولیه این محل را شبانانی تشکیل می دادند که در فصل مناسب سال از ارتفاعات لرستان برای برداشت محصولات نباتی خودرو، به گوشه شمالی دشت خوزستان (موسیان) سرازیر می شدند. این تازه واردان در خانه های تک اتاقی به سر می بردند که دیوارهای آن را سله می ساختند و پس از چرای احشام خود و برداشت غلات خودرو در منطقه، هنگام آغاز فصل گرما به ارتفاعات لرستان مراجعت می کردند. به علت کاوشهای فراوانی که در ادوار مختلف در تپه های باستانی دشت موسیان انجام می شد و پیدا کردن اسکلت احشام اهلی خصوصاً بز در روی یکی از تپه های این منطقه بنام تپه بزمرده این دوره از تاریخ این منطقه را دوره بزمرده می نامند.

با پایان یافتن دوره بزمرده و استقرار مردم در این مناطق و روی آوردن دامداران به کشت محصولات کشاورزی خصوصاً غلات و حبوبات و استقرار آنها در خانه هایی که از اتاقهای مختلف و حیاط تشکیل می شد دوره جدیدی شروع شد که به دروه علی کش معروف می باشد. در این دوره ساکنان این مناطق غذای خود را بر روی اجاق تهیه می کردند و برای درست کردن وسایل مورد نیاز از سنگ و چوب استفاده می شده است. آنها مردمانی بودند که اموات خود را در زیر کف منازل خود همراه با وسایل شخصی آنها دفن می کردند. تپه علی کش به ‏دوران (آغاز تولید غذا و استقرار در روستاها) متعلق است که بنا به کاوش فرنک هول ساکنان ‏علی کش اقدام به کشت دو نوع غله، یکی گندم درشت و دیگری جو کرده اند.‏ بررسی ها نشان می دهد شروع کشاورزی در خاورمیانه از تپه علی کش ‏شهرستان دهلران بوده چون این قدیمی ترین تاریخی است که در آن به کشت و اهلی کردن ‏دانه های گیاهی اشاره شده است.‏

دوره سوم دوره محمد جعفر است که با روی آوردن بیشتر ساکنان به کشاورزی و دامداری و استقرا در روستاها و ایجاد بافت روستایی و درست کردن منازل خود با چینه و خشت خام، زندگی می کردند. خشتها مکعب مستطیلی و کوچک است و بعضی از دیوارها با ماده سفید رنگی همچون گچ، اندود شده است. واحدهای ساختمانی دارای اطاقهای کوچک وانبارهایی در طبقه زیرین می باشند و سیلوهای مدوّر برای ذخیره آذوقه در آنها تعبیه شده است. پوشش سقف اطاقها احتمالاً با حصیر و یا تیرهای چوبی بوده که با گذر زمان از میان رفته و اثری از آنها باقی نمانده است. مردم این دوره به ساخت سفال و وسایل سفالی روی آوردند.

موقعیت مکانی
تپه علی کش در جنوب غربی استان ایلام در شش کیلومتری بخش موسیان شهرستان دهلران در ‏میان ارضی کشاورزی و درنزدیکی رود میمه قرار گرفته است.

منابع: