سد گلپایگان

متن کامل: سد گلپایگان

یکی از جاهای دیدنی گلپایگان، که متعلق به اوایل قرن ۱۴ خورشیدی است «سد گلپایگان» است. فرایند‌ ساخت این سد که عنوان نخستین سد مخزنی خاکی و نیز اولین سد مدرن ایران را به خود اختصاص داده است، از سال ۱۳۲۳ شمسی شروع و در سال ۱۳۳۶ به اتمام رسید. این سد با استفاده از روش ‌های سنتی احداث شده که امروزه ظرفیت مخزن آن با حدود دو برابر افزایش نسبت به زمان ساخت، بیش از ۴۲ میلیون متر مکعب است. این سد زیستگاه آبزیانی همچون سوف، کپور، ماهی سفید رودخانه ‌ای و ماهی قزل ‌آلا است که نوع سفید و قزل ‌آلای آن بسیار مرغوب است. این اثر ارزشمند با ارتفاعی برابر با ۵۷ متر، در۲۰ کیلومتری گلپایگان و در نزدیکی روستای «اختوان»، بر رودخانه‌ «قم‌ رود» قرار دارد. هدف از احداث این سد جلوگیری از خسارات ناشی از سیل و تأمین آب کشاورزی شش هزار هکتار از اراضی کشاورزی منطقه بوده‌ است. مهندس علیقلی بیانی در ساخت سد گلپایگان، نقش بی ‌همتایی ایفا کرده ‌است. سد گلپایگان به عنوان اولین سد مدرن ایران و بدون هیچکونه ابزار دقیقی در داخل و خارج بدنه آن با بیش از نیم قرن فعالیت همچنان مهمترین منبع تأمین آب زمین‌ های کشاورزی شهرستان گلپایگان می ‌باشد. این سد داراي دو دريچه تخليه به ظرفيت پنج و هفت مترمكعب در ثانيه مي باشد كه با ايجاد بند انحرافي كوچري وارد شبكه توزيع مي شود.

سد سنگریزه ‌ای گلپایگان با هسته رُسی مایل است و با شیوه قدیمی ساخت سد های خاکی بر روی پی سنگی شِل ساخته شده ‌است. در سال ۱۳۴۹–۵۰، به تراز تاج سد ۵ متر و به تاج سرریز ۷ متر افزوده شد و در نتیجه گنجایش مخزن از ۲۸ به ۴۲/۵ میلیون متر مکعب افزایش پیدا کرد. سیستم آبگیر-تخلیه‌کننده سد گلپایگان شامل دو لوله به قطر ۳۶ و ۵۶ اینچ و به طول ۲۱۰ متر می ‌باشد که به دو سری شیرهای هاول بانگر مجهز می ‌گردند. تجهیزات نصب شده در این خطوط عبارتند از: آشغالگیر ورودی، دریچه تعمیراتی رأس، شیر پروانه ‌ای اضطراری و شیر سرویس هاول بانگر. اولین «توپی» بتنی در ایران نیز، به دست متخصصان ایرانی، در سد گلپایگان ساخته شد. حجم کل مخزن این سد ۴۵ میلیون مترمکعب و حجم مفید مخزن ۴۲ میلیون مترمکعب است. نام پیشین این سد، سد شاه اسماعیل بود که پس از انقلاب به نام گلپایگان تغییر یافت. به دلیل سپری شدن پنج دهه از عمر مفید سد، بهره‌ برداری نامناسب و به تبع آن بروز مشکلات فنی، مکانیکی و سازه‌ ای …، این سد در حال حاضر با مشکلات جدی مواجه است.

منابع: