در کنار جاده آسفالته نطنز به کاشان در نزدیکی مکانی معروف به باغ حرم، در فاصله تقریبی ۲۰۰ متر از مرکز آموزش فنی و حرفه‌ای نطنز، مکانی معروف به قلعه کوهاب قرار دارد. این مکان در اصل کاروانسرا بوده که در نزد مردم منطقه به قلعه معروف شده و این کاروانسرا هنوز اسکلت اصلی خود را حفظ کرده و تا ابتدای دوره پهلوی مورد استفاده کاروانیان قرار گرفته است. موقعیت فوق‌العاده جغرافیایی این کاروانسرا از جمله قرارگرفتن در کنار باغات و چشمه آب بزرگ در جلو آن و قرار گرفتن در عرض جغرافیایی گنبد باز از ویژگی های منحصر به فرد آن است. این بنا در دوره شاه عباس اول توسط میرابولمعالی برزرودی از امرای مقرب دربار، مشهور به آقا میر که سمت وزیر حضور و مجلس نویسی شاه را داشته، بنا شده است.
معماری
این بنا مستطیل و دارای مساحتی حدود ۳۹۶۲ متر مربع و دارای ۲۳ اطاق بوده که در ۴ سمت حیاط قرار دارند. کاروانسرای میر ابوالمعالی متشکل از ایوان های ۴ گانه بوده که شاید هر کدام از ایوان ها متعلق به اشخاص بزرگ و اعیان و اشرافی بوده که به هنگام مسافرت، به این کاروانسرا وارد می شده اند. در ۴ گوشه حیاط دالانی مسقف که طرفین آن تخت گاه منتهی به غرفه های کوچک بوده که این دالان ها بعد از طی فاصله تقریبی ۱۰ متر، ۲ شعبه شده و به سمت چپ و راست امتداد یافته و به دیوار اطاق های پشت ایوان های بزرگ پایان می یابد. این کاروانسرا دارای مکان هایی برای بارها و چهارپایان نیز بوده و میله های سنگی مخصوص برای بستن ستوران در آن وجود داشته است. وسعت این کاروانسرا نشان از آن دارد که کاروانیان زیادی در این کاروانسرا رفت و آمد داشته اند و روزگار پرباری را پشت سر نهاده است. سنگ عصارخانه بزرگی در داخل کاروانسرا وجود دارد که نشان از وجود عصارخانه در این محل به منظور تهیه روغن برای تامین روشنایی کاروانیان در شب دارد. حتی احتمال وجود استخری در کاروانسرا نیز در وسط حیات بوده که آب کاروانیان را تامین می کرده و چه بسا چشمه ای نیز از آن عبور می کرده است. در ورودی دارای سردر مرتفعی بوده که در وسط آن در چوبی قطوری قراردارد و احتمالا درب اصلی کاروانسرا یک لنگه بوده است. بر پیشانی جلو کاروانسرا سنگ نوشته ای به خط ثلث وجود دارد که حدود نصف آن ریخته و مفقود شده و با توجه به نوشته روی این سنگ، مشخص می شود که علاءالملک نامی که احتمالا حاکم نطنز بوده به هزینه میر ابوالمعالی این بنا را در سال ۱۰۲۹ هجری قمری به پایان رسانده است. راه پله های پشت بام در ۲ طرف درب ورودی اطاق نگهبانی قرار دارد و بالای سردرب ورودی اطاق نگهبان ها قرار گرفته است. در ساخت این کاروانسرا قرینه سازی کاملا رعایت گردیده است و مجموع ساختمان با دقت زیاد و مصالح عالی بنا شده و طرح طاق ها نیز نشان از مهارت فوق العاده معماران این بنا دارد. ماکسیم سیرو، در کتاب کاروانسراهای ایران در مورد این کاروانسرا نوشته که یک سیاح خارجی در زمان شاه صفی به نام اولئاریوس در این کاروانسرا در ماه ژوئیه 1367 میلادی اقامت کرده است.
این کاروانسرا در طول سالیان گذشته بارها مورد مرمت قرار گرفته است.
موقعیت مکانی
این بنا در نطنز، بلوار شهید بهشتی واقع شده است.
منابع:
- شهرداری نطنز
- fa.wikipedia.org
- kojaro.com
