تاج آباد روستایی در دوازده كیلومتری نطنز-اصفهان در امتداد راه کاروان رو قرار داشت و شاه عباس اول به سبب آب و هوای خوش و موقعیت مناسب آن برای شكار، باغی ایرانی برای اقامتی چند روزه در آن بنا كرد. دهکده زیبا و کوچک تاج آباد هم چون نگینی در مسیر جاده اصفهان به نطنز خود نمایی می کند. کوشک تاج آباد شامل عمارت، ساختمان گلاب گیری و حمام بوده که در باغی بی نظیر قرار دارد. باغ های سرسبز و خرم این مجموعه را درختان تنومند سرو، کاج و چنار احاطه کرده است و دو ساختمان گلاب گیری موجود در مجموعه، بیا‌نگر وجود باغ های پوشیده از گل و گلستان فرح بخش در گستره این بیابان است. این بنا آن گونه که در برخی از کتب و منابع تاریخی مانند سفرنامه سپاهان معروف به عصر صفویه نقل شده است، محل اقامت شاه عباس اول صفوی و سایر پادشاهان این سلسله در سفرها و تردد از قزوین و تبریز، به سوی کاشان و اصفهان و بالعکس بوده است.
ورودی اصلی بنا به سمت جنوب و تمام نماها حالت قرینه دارد و فقط بخشی از بنا در قسمت شرقی، در دوره های تاریخی بعدی الحاق شده است که آنرا از حالت قرینه خارج کرده است. درب ورودی چوبی است و در دو طرف ورودی، سکوهای سنگی به ارتفاع حدود یک متر قرار دارد و وسعت بنا، ۱۵.۵ در ۱۲ متر، برابر با ۱۸۶ متر مربع است که بعد از ورودی، هشتی با تزئینات نقاشی نفیس دوران صفوی بر روی سقف، چشم هر بیننده ای را مجذوب خود می کند. تزئینات نقاشی موجود روی سقف سردر ورودی و سقف اصلی هشتی بنا که شامل انواع اسلیمی ها و گل های ختایی و مینیاتورهای مکتب اصفهان بوده و دقیقاً مانند نقاشی های موجود روی سقف سرسرای کاخ عالی قاپو اصفهان است. در هر چهار گوشه کوشک، چهاراتاق به ابعاد ۲.۳ در ۳ متر و ۲.۲ در ۲ متر قرار دارد که احتمالاً محل استراحت مراجعان و یا اتاق انتظار افرادی بوده که قصد ملاقات با شاه را داشته اند. طبقه همکف از طریق راه پله، به عرض حدود یک متر با منحنی مخصوص به طبقه فوقانی و بام متصل است. به احتمال فراوان در طبقه فوقانی بنا در دوره های بعدی اقدام به ساخت سه اتاق در انتهای ضلع شمالی شده که پوشش این اتاقها با تیرهای چوبی و تخته کوب است، پوشش یکی از این اتاق ها فروریخته و پوشش دو فضای دیگر نیز کاملاً فرسوده شده است. در ابتدای مزرعه و باغ تاج آباد که قسمت جنوبی می شود، دو بنای قدیمی قرار دارد که به دلیل زمان ساخت و قدمت، هم دوره بنای اصلی است که یکی از آنها ساختمان گلابگیری قدیمی و دیگری حمامی قدیمی است که بخش زیادی از آن سالم مانده است. پس از مهاجرت مالك تاج آباد به خارج كشور باغ به دست خدمه تصرف شد و هنگام رفع تصرف اقدام به آتش زدن سردر كاخ كرده اند كه آثار سوختگی بر دیواره های آن هنوز به چشم می خورد.
یكی از زیباترین جلوه های باغ های عباسی در اینجا جوی آب پهن و درازی مشابه جوی باغ فین كاشان است كه دو بنای كاخ و بنای سكونت مالك را كه بعدها بر روی مخروبه بنایی ساخته شده، بهم پیوند می دهد. در مسیر این جوی دست كم دو سه آبشارمانند وجود داشته كه با سنگ های كنده كاری شده (به اصطلاح سینه كفتری) تزیین شده بودند و امروز تنها یك آبشار در جای خود مانده و اثر دو سنگ دیگر كه در پشت خانه عهد قاجاری ساخته شده، پیداست. حوض یا استخری بزرگ نیز در باغ وجود دارد كه امروز به همان شكل و شمایل گذشته بازسازی ولی ارتفاع دیوار سنگچین بلندتر از پیش می باشد. حمام نیز بنایی در مساحت نزدیك به پانصد مترمربع با سه خزینه شاهی، اربابی و رعیتی بوده كه سردر و دیواره های آن با كاشی كاری تزیین شده بود اما از دستبرد متصرفان و سودجویان در امان نمانده و امروز تنها خرده كاشی ها و خشت خامی از آن برجا مانده است. این حمام، پس از حمام باغ فین، دومین حمام اختصاصی ست كه در كاخ احداثی شاه وجود داشته است. باغ تاج آباد از اواسط دوره قاجار به تصرف مالكان محلی درآمد و پس از انقلاب هم با مزایده ای از سوی بنیاد مستضعفان در سال ۱۳۸۱ به مالك خصوصی دیگری سپرده شد تا اینكه در سال های ۸۵ تا ۸۷ بنای تخریب شده گلابگیری در باغ با حمایت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بهسازی شد.
توصیفی از باغ ایرانی
آنچه امروز با عنوان باغ ایرانی می شناسیم از اواخر هزاره دوم پیش از میلاد گسترش یافته؛ كاخ هایی با پلان مربع، گنبددار با برج و ستون كه با سه ساختار و طراحی منحصر به فرد بنا شدند. نخست اینكه در مسیر عبور جوی آبی با فضای سبزی در امتدادش قرار دارند، دوم اینكه با دیوارهای بلند محصور هستند و سوم اینكه درون باغ عمارت تابستانی و استخر آب به چشم می خورد. مجموعه تاج آباد نیز با این تعریف یكی از نمونه های زیبای باغ های ایرانی واقع در دل كهن باغشهر نطنز به شمار می رفته كه برای سال ها در اوج شكوه، آبادانی و زیبایی میزبان شخصیت هایی مانند شاهان و شاهزادگان صفوی بود اما به تدریج اهمیت و شكوه خود را از دست داد تا اینكه به طور كامل گرد فراموشی گرفت و به تاریخ پیوست.
موقعیت مکانی
کوشک تاج آباد، در مزرعه تاج آباد نطنز، واقع در دوازده کیلومتری جنوب شرقی نطنز و در یک کیلومتری جاده قدیم اصفهان به نطنز در میان باغ و مزرعه ای وسیع قرار دارد.
منابع:
- isna.ir
- irna.ir
- sahebnews.ir
