یكی از اصلی ترین بخش های هر مسجد را محراب تشكیل می دهد. نمادی كه جهت قبله و سجده گاه مسلمین را نشان داده و عامل پیوند و اتحاد نمازگزاران است. در شهر نطنز مسجدی وجود دارد كه محراب آن به نوعی شگفت انگیز و متفاوت از دیگر محراب های مساجد ایران است. محراب های گچبری چه از نظر فن و چه از حیث ترکیب بندی، نقش و کتیبه ها، ازجمله آثار ارزشمند معماری ایران است که در یک بازه زمانی طولانی ساخته شده اند و گنجینه درخور توجهی از طرح ها و نقوش به ارث رسیده از دوران قبل یا ابداع شده دوره خویش هستند. اوج این آثار، محدوده دوران سلجوقی تا آغاز تیموری است. از جمله آنها، دو محراب مسجد تاریخی کوچه میر در نطنز است. در این مسجد محرابی اصلی ساخته شده و دقیقا در طبقه بالای این محراب و در همان محل، محراب دیگری نیز بوجود آمده كه مشابه این نمونه از محراب های دو طبقه را در سایر مساجد بسختی می توان یافت. این محراب تاریخی که قدمت آن به دوران سلجوقی می رسد، محرابی گچبری به ارتفاع ۸۴ و عرض ۶۴ متر است که علاوه بر گچبری شامل گل و بوته و ۲ کتیبه برجسته به خط ثلث حاوی آیات قرآن است.
این مسجد در یكی از محله های غربی شهر نطنز به نام میر و در اواسط كوچه ای به همین نام، قرار گرفته است. مسجد میر امروزه از نظر وسعت بسیار كوچك است ولی در گذشته از وسعت بیشتری برخوردار بوده كه تا چندی پیش ویرانه های آن وجود داشته اما اكنون در آن ساخت و ساز‌های جدید انجام گرفته است. عرض سردر بلند مسجد ۱۰۷ سانتی متر است و در طرفین آن دو طاق نمای تزئینی در دو طبقه قرار دارد كه طاق نماهای بالایی كمی تخریب شده است. سردر این مسجد نیمه ویران است و از نوع طاق ضربی آجری به حساب می آید. در حاشیه لبه طاق سردر نوشته هایی به خط ثلث برجسته گچبری شده كه به مرور زمان در اثر عوامل جوی نه تنها قسمت بیشتر آن فرو ریخته بلكه بخش باقی مانده نیز ناخوانا شده است. سقف سردر با آجرهای نقش دار تزئین یافته كه لبه آنرا كتیبه گچبری كه سقف را دور می زند فراگرفته است. ورودی شبستان در سمت چپ راهرو یا دالان ورودی که طول تقریبی آن ۶ متر است، قرار دارد . شبستان مسجد، مربع شکل و طول هر ضلع آن در حدود شش متر است. این شبستان، ۹ گنبد کوچک دارد که بر چهار ستون مکعب شکل قرار دارند. باتوجه به ویژگی های محراب به نظر می رسد که اصل بنا متعلق به دوره سلجوقی باشد که در دوره مغول بازسازی و سردر حاضر ساخته شده است. دیگر بخش های مسجد فاقد ارزش تاریخی و هنری است.
این مسجد در دهه های اخیر مورد بازدید گروهی از باستان شناسان قرار گرفته و هر یك به نحوی به بررسی و اظهار نظر در مورد آن پرداخته اند، از جمله آندره گدار در مورد مسجد میر چنین می گوید: «این مسجد كوچك، فضای مربعی است كه چهار ستون داخلی آن را به ۹ قسمت تقسیم كرده است. در پهلوی آن دهلیز درازی است و در انتهای دهلیز شبستان اتاق جدیدی است كه قسمت بیشتر آن از سطح زمین پایین تر است.» او این محراب را سلجوقی معرفی می كند. هیات باستان شناسی ایزمئو ایتالیایی نیز كه سال 1966 به دعوت سازمان باستان شناسی به بررسی آثار تاریخی نطنز پرداخته اند از دیدگاه دیگری مسجد را مورد بررسی قرار داده اند. گزارش این هیات حاوی چند نكته است یكی اینكه ساختمان اولیه مسجد بزرگ تر از بنای كنونی بوده و بخش شمال و شمال شرق و جنوب شرقی ساختمان كنونی را دربر می گرفته است. دیگر اینكه با توجه به ارتفاع سردر، دو طبقه بودن ساختمان (احتمالا به طور قرینه) قریب به یقین به نظر می رسد.
شرایط بازدید
مسجد میر نطنز در محله کوی میر روبروی بن بست کوچه میر ۴ قرار دارد. کلید دار مسجد نیز یکی از اهالی نطنز است که خانه اش در بن بسته کوچه میر ۴ روبرو است که می توانید در صورت بسته بودن مسجد برای دیدن آن از کلیددار کمک بگیرید. البته در مسجد در اوقات نماز ظهر و عشا باز است و نیازی به هزینه ورودی ندارد.
منابع:
- شهرداری نطنز
- seeiran.ir
- ensani.ir
- lastsecond.ir
