مسجد جامع میمه در استان اصفهان به خاطر سابقه طولانی بنا یکی از معروف ترین مکانهای تاریخی و مساجد جامع ایران به حساب می آید. این بنا دوره های تاریخی زیادی را در عمر خود دیده است و به دلیل محراب سنگی خاص و منحصر به فرد خود شهرت زیادی دارد. این محراب به قدری ارزشمند است که برای حفاظت بیشتر به موزه ملی ایران منتقل شده است. به خاطر قرار گرفتن در کنار شهر بزرگی مثل اصفهان، در طول تاریخ این مسجد مورد بازدید بسیاری از افراد معروف در طول تاریخ قرار گرفته که کمتر مسجدی مثل آن در کتاب های تاریخی نام و نشان دارد. بنای اصلی مسجد جامع میمه مربوط به دوران سلجوقی است، ولی بنای فعلی آن در دوران زندیه و طبق نظر برخی کارشناسان صفویه ساخته شد. بر اساس یک روایت تاریخی در زمان فرار اشرف افغان از دست نادر افشار گروهی از سربازان اشرف در مسیر فرار خود وارد میمه شده و تمام منطقه را را غارت می کنند. آنها حتی به افرادی که در مسجد پناه گرفته بودند رحم نکردند و مسجد را بر سر آنها خراب کردند. در بازسازی که در سال ۱۳۵۴ روی مسجد قدیمی صورت گرفت، استخوان های فراوانی که بصورت دسته جمعی در زیر خاک دفن شده بودند، پیدا شد که می تواند دلیلی بر راستی این روایت باشد. احترام و اراداتی که اهالی ميمه و دهات مجاور نسبت به اين مسجد دارند اهميت خاصی به آن بخشيده است بطوری که آنرا نه تنها يک مکان مقدس و مکان ادای نماز می دانند؛ بلکه از طرفی عقيده دارند که اين مسجد شفاخانه است و حاجات گرفتاران را برآورده می کند. مردم محلی از نقاط مختلف اين منطقه برای تبرک و عرض ارادات به آن می آيند و هدايايی بعنوان نذری و خیرات به مسجد می دهند.
قدمت
بر اساس آثار بدست آمده از حفاری های اطراف مسجد جامع، اسناد تاریخی مربوط به شهر و آثاری که از قبرستان زرتشتی ها به جای مانده است، چنین به نظر می رسد که مسجد جامع میمه در قدیم آتشکده زرتشتی ها بوده که بعدا مسجدی روی آن ساخته شده است. البته سابقه تاریخی این بنا بسیار بیشتر از دوران ساسانی نیز بوده است و بعضی از کارشناسان عقیده دارند که بنای اصلی آن عبادتگاهی بوده که بیش از دو هزار سال پیش مخصوص مراسم و آیینی مذهبی بوده است. مسجدی که پس از فتح اعراب ساخته شد بیشتر حالت کوشک داشت و در زمان سلجوقیان تبدیل به مساجدی ۴ ایوانی شد. مسجد ۴ ایوانی معماری ویژه سلجوقی ها در طراحی مساجد بوده است. در عملیات حفاری در سال ۱۳۵۴ هجری شمسی در عمق یک متری ابتدا آجرهای سنگ فرش دوره صفویه و بعد در اعماق ۲ تا ۲/۵ متری یک محراب بسیار زیبا با گچبری مربوط به زمان سلجوقیان و در عمق ۳ تا ۳/۵ متری خشتهای بزرگ مربوط به دوران ساسانی پیدا شد. این یافته ها شکی باقی نمی گذارد که این بنا ابتدا آتشکده و معبد زرتشتیان بوده و بعد از مسلمان شدن اهالی به مسجد تبدیل شد و سپس در زمان سلجوقیان بازسازی و در زمان صفویان مرمت شده است.
معماری
مسجد جامع میمه به خاطر قدمت زیاد، در طول تاریخ تغییرات بسیاری کرده است. در نمای قدیمی محراب مسجد جامه میمه، به سمت قبله یک محراب قرار داشت که از جنس سنگ زیبا و حجاری شده بود. این سنگ محراب برای محافظت بیشتر به موزه ملی ایران منتقل شده است. سر درب مسجد جامع میمه هم شهرت زیادی دارد. در قدیم این مسجد سردر زیبا و خوش طرحی با تزئیناتی به خط کوفی روی کاشی فیروزه‌ای و ۲ گلدسته کوچک داشته است. در سال ۱۳۳۸ برای ایجاد خیابان امام حسین (قسمت پایین یکی از مناره ها و سردر که از قدیم به یادگار مانده بود تخریب شد که در نوسازی های بعدی دیگر مناره ای ساخته نشد. درخت های این مسجد هم قدمتی تاریخی دارند. درخت «زبان گنجشک» مسجد جامع میمه کهنسال ترین درخت در منطقه و یکی از درختان کهنسال استان اصفهان بود که عمر آن به دوران امامت، امام رضا (ع) برمی گشت. این درخت در ایمان و اعتقاد مذهبی مردم جای ویژه و ارزشمندی داشت.
محراب مسجد جامع
در طرف قبله مسجد جامع محرابی وجود دارد که در گذشته سنگی زيبا و حجاری شده بصورت کتيبه ای از خطوط برجسته کوفی آنرا تزئين کرده بود. محراب و اطراف محراب مسجد بسيار زيبا پر از طراحی های نقاشی شده، گچبری و کاشی های نفيس و در کل تزئينات پيچيده و منحصر بفردی بود. این محراب در سال ۵۵۱ هجری قمری توسط ابوطاهر حسين بن غالی از اهالی کاشان ساخته شده بود. در بازسازی مسجد اطراف محراب تخريب و سنگ محراب آن به موزه ايران باستان منتقل شد. اطراف محراب دوباره توسط مرحوم صدرالسلام با گچبری های زيبا دوباره تزئین شد. استاد صدرالسلام آيات قرآن را به شکل گل و بته با مهارت خاصی در اطراف محراب گچ بری کرده است. تزئينات اطراف محراب بنای گسترده ای مثل هلال طاق نماهای اطراف، بغل های هلال ها، ستونهای گرد اطراف زير گنبد، ايوان ها و سردر ورودی را فرا گرفته است.
ایوان های مسجد
ايوان های شمالی، جنوب و ساير ايوان های واقع در اضلاع شرق و غرب، مسجد را به شکل مسجدی چهار ايوانی در آورده است. صحن مسجد که وسعت زيادی ندارد هم چهار ضلعی است و در چهار جانب ايوان ها قرار دارد. دیوارهایی در زوايای جنوب شرقی و شمال شرقی قرار گرفته که پنجره هایی در آنها ساخته شده که به کوچه کناری مسجد باز می شود. از اين دیوارها برای ایجاد فاصله بین فضاهای جانبی مثل مکتب خانه و محل اجتماع با اتاق ديده بانی استفاده می شد. نماي داخلی مسجد بيشتر تزئینات آجری ساده دارد که در قسمت های تعميری آن گچبری ساده و در بعضی قسمت ها گچ بری زینتی داشته که بیشتر آيات قرآن است. کف ايوان ها از کف صحن کمی بلندتر است. داخل ديوار ايوان ها گچ کاری ساده و نمای خارجی آنها آجرهای برجسته است. این مسجد از لحاظ سبک معماری و تزئینات ایوان ها بسیار شبیه به مسجد زواره است چرا که طراح و سازنده آنها در هر دو مسجد یک شخص بوده است.
ايوان شمالی
ايوان شمالی با همان سبک سلجوقی با اندک تغييراتی که در گچبریهای آن در قرن نهم، دهم و يازدهم هجری قمری به ویژه در زمان حکمرانی حسن بهادرخان معروف به ازون حسن (فرمانروای میمه در زمان صفوی) صورت گرفته همچنان باقی مانده است. در ايوان شمالی سکویی قرار دارد که حکام منطقه از آن برای تماشای مراسم تعزيه خوانی استفاده می کردند. از منبر منبت کاری در گوشه ايوان شمالی مداحان استفاده می کردند.
ايوان جنوبی
ايوان جنوبی در اثر سيل و عوامل نامساعد جوی تخريب و به جای آن ايوانی ساخته شده که سطح داخلی آن با تخته های چوبی تزئين شده است. تخته های به کار رفته در اين ايوان با آيات قرآن و نقاشيی های زيبا تزیين شده است.
ايوان شرقی
در ايوان شرقی تغییرات زیادی صورت گرفته است. درب اصلی مسجد جامع در زاويه جنوب شرقی اين ايوان قرار دارد. سر در اين قسمت مسجد دارای ۲ منار کوچک در بالا و تزئينات گچبری بسيار زيبا در متن و دری منبت کاری است. گلدسته خشتی آجری مسجد نيز در زاويه شمال شرقی اين ايوان به ارتفاع ۱۴ متر، ساخته شده است. در کل، اين ايوان و دو سردر زيبای مسجد که مزين به کتيبه های خط کوفی از کاشی فيروزه ای و گچبری زیبایی است به همراه اتصالات بناهای جنبی از نظر ساختمانی وضعیت ویژه ای دارد که بسیار زیباست.
ايوان غربی
اين ايوان بصورت سايه بانی در جلو درب ورودی به صحن زير گنبد ساخته شده ولی زيربنای اصلی آن به زمان سلجوقيان می رسد. در گذشته ساختمان صحن و بناهای اطراف آن طوری ساخته شده بود که درب ورودی تمام حجره ها بطرف درب اصلی باز می شد. سکوهايی برای نشستن در ۴ طرف ديوارها ساخته بودند. مردم قدیم در اين حجره ها قرآن و سواد خواندن و نوشتن یاد می گرفتند. از شواهد پیدا است که در زمان های صفويه و قاجار از اين مسجد علاوه بر ادای نماز جماعت، اجرای مراسم سوگواری و روضه خوانی به عنوان مکتب خانه نيز استفاده می شده است.
موقعیت مکانی
شهر میمه، خیابان فرهنگ. مسجد جامع میمه در مرکز شهر میمه و در کنار حمام قدیمی شهر قرار گرفته است و بیانگر وجود بافت تاریخی و راسته بازار در این شهر می باشد.
منابع:
- fa.wikipedia.org
- kojaro.com
