مدرسۀ مریم بیگم صفوی که امروزه به حوزۀ علمیۀ آیت الله علوی نیز مشهور است، قدیمی ترین مدرسه خوانسار است که در زمان صفویه توسط مریم بیگم شاهزاده صفوی بنا گردیده است. در سال ۱۱۰۶ هـ.ق مقارن با سلطنت شاه سلیمان صفوی و به دستور مریم بیگم صفوی ساخته شده است. لازم به ذکر است که اين شاهزاده صفوي همچنين مدرسه اي به همين نام در سال ۱۱۱۵ هـ ق در محله خواجو در شهر اصفهان نزديک چهارسو نقاشي ساخته که متأسفانه امروزه به کلي ويران شده و در محل آن مدرسه اي جديد ساخته اند. دو لوح سنگي حاوي کتيبه از مدرسه قديمي و کتيبه سردر مدرسه در موزه ايران باستان نگاهداري مي شود.
ویژگیهای معماری
مدرسه مریم بیگم داراي ۱۵۰۰ متر مربع مساحت است. طرح معماری بنا هشت ضلعی است که دارای حیاط در مرکز آن حوض سنگی و اطراف آن مسجد، حجره ها و مدرسه واقع است. مجاور مدرسه قطعه زميني به مساحت ۲۰۰ مترمربع وجود دارد که سابقاً مکان حمام متعلق به مدرسه در آن بنا گرديده بود و امروز از بين رفته است. مدرسه داراي دو در ورودي است. در اصلي مدرسه سمت شمال، مجاور رودخانه خوانسار قرار دارد. اين در داراي سردري زيبا به ارتفاع ۷ متراست. ورودي مدرسه، دالاني است به طول ۹ متر است که در پايان دالان ورودي، به قرينه سمت نماي خارجي، دو سکوي سنگي از سمت داخلي محوطه ايجاد شده است. در وسط دالان در سمت راست، ورودي کتابخانه واقع است که با ۱۲ پله به کتابخانه که در طبقه فوقاني دالان ورودي قرار گرفته متصل است. مدرسه داراي ۲۲ حجره مي باشد. روبروي در شمالي مدرسه در سمت جنوب حياط، مسجد واقع و در دو سوي غرب و شرق حيات آن دو حجره به قرينه قراردارد که اين دو حجره همچون ساير حجره ها با دو پله سنگي به حيات مرتبط است. سقف کليه حجره ها به صورت طاق ضربي به شکل هلال از درون بسيار زيبا نماسازي گرديده است. کليه حجره ها فاقد پنجره است. نماي داخلي مدرسه اصالت خويش را حفظ نموده و از زمان ساخت تا کنون ظاهراً تغيير چنداني نيافته است. حمام و آشپزخانه در ضلع جنوب غربی واقع است و درطبقه فوقانی حمام و آشپزخانه دو حجره که جدید احداث گردیده قرار دارد و راه ورودی آن از داخل بنا می باشد. در ضلع جنوب شرقي مدرسه در ورودي ديگر ايجاد گرديده که با دالاني نسبتاً طولاني به خيابان آيت الله خوانساري متصل است. در ضلع شمال شرقي مدرسه کلاس درس و دستشويي هاي مدرسه قرار دارد.
این مدرسه در سال ۱۳۰۶ هـ.ش توسط حاجی میرزا محمد تقی خوانساری و در سال ۱۳۵۴ هـ.ش نیز به همت مرحوم آیت الله حاج سید حسین علوی، مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است. براساس حدیث شریف (انا مدینة العلم و علی بابها) که بر سردر مدرسه گچبری گردید، نام مدرسه را علوی نامیدند. مدرسه دارای موقوفات قابل توجهی بوده که متاسفانه به مرور زمان از بین رفته و یا از حالت وقف خارج گردیده و تنها یک مورد از رقبه موقوفات آن باقی است.
مسجد
مسجد در سمت جنوب مدرسه قرار دارد. ارتفاع سردر ورودي مسجد ۶ متر است مسجد از دو بخش تشکيل شده است بخش اوليه به صورت مستطيل با جهت شمالي-جنوبي و بخش دوم در انتهاي قسمت اول به‌صورت مستطيل با جهت غربي–شرقي است. در بالاي سردر مسجد اين جمله بر روي کاشي نقش بسته است: «ولقد اَمَرَ بتعميرهذالبنا حجت‌الاسلام والمسلمين آيت الله العظمي الحاج آقا حسين العلوي الموسوي» اين کاشي ها مربوط به زماني است که مدرسه توسط مرحوم آيت الله علوي تعميرگرديد. گنبد کوچک مسجد در مرکز آن واقع است و محراب در سمت غرب اين بخش قرار دارد. در جلو این مسجد که با دو پله به حیاط مدرسه متصل است ایوانی به ابعاد ۴ متر در۴ متر قرار دارد که سقف آن به صورت هلال می باشد. دور تا دور مسجد نيز همچون ساير بخش هاي مدرسه، به ارتفاع ۸۰ سانتي متر از کف به وسيله سنگ نماسازي گرديده که بر زيبايي بنا افزوده است. در بخش شرقي مسجد با دو پله امکان ورود به بخش وضوخانه مهيا گرديده است. در سمت راست مسجد حجره اي کوچک قرار دارد که اين حجره داراي دو در ورودي بوده است يک در از داخل حياط مدرسه و در ديگر از خارج از مدرسه به حجره متصل بوده که اکنون این در بعلت تصاحب زمين هاي اطراف مدرسه و راه عبور مسدود گرديده و راهي از مسجد به خارج از مدرسه وجود ندارد.
کتابخانه
مدرسه از زمان تأسيس داراي کتابخانه بوده ولي متاسفانه کتابخانه آن دستخوش حوادث گرديده است. قديمي ترين نسخه خطي موجود يک نسخه فروع کافي است که تاريخ وقف آن ۱۱۱۳ هـ ق مي باشد. تعداد کتب چاپي کتابخانه بالغ بر۶۰۰۰ جلد است که اکثر آنها کتب مرجع هستند.
موقعیت مکانی
مدرسه مريم بيگم در سمت جنوب شهر مجاور سرشاخه شرقي رودخانه خوانسار واقع گرديده است.
منابع:
- noormags.ir
- khansar.farhang.gov.ir
- wikikhair.org
