در خمینی شهر از زمان صفویه عصارخانه ها و آسیابهای مخصوص خرد کردن سنگ و زردچوبه و فلفل وجود داشته که عبارت بود از محوطه ای که در وسط آن دو سنگ گرد بر روی هم قرار داشت و این دو قطعه سنگ از یک طرف با اهرمی به یک راس چارپا مثل الاغ یا شتر و قاطر و اسب متصل بود که با حرکت دورانی سنگ رویی آسیاب را به حرکت در می آورد و با گرد ش سنگ موادی از قبیل نمک و دانه های فلفل و زردچوبه که به وسط سنگ مزبور ریخته شده نرم می گردید. انواع دانه های روغنی پس از برداشت برای خرد کردن با آسیاب و تبدیل آن به خمیر به عصارخانه ها منتقل و در این عصارخانه ها دانه های روغنی با قرار گرفتن زیر اهرمهای سنگین به روغن تبدیل می شد. یعنی ابتدا دانه های روغنی در زیر سنگ آسیاب خرد و پس از تبدیل شدن به خمیر به عصارخانه منتقل می شد تا در نهایت روغن آن استخراج شود. نکته جالب اینکه از تفاله دانه های روغنی باقی مانده در این عصارخانه به عنوان کود استفاده می شده که بویی بسیار خوش نیز داشته و کارشناسان معتقد هستند امکان احیای کارکردهای قدیمی برخی عصارخانه ها در استان اصفهان وجود دارد و می توان از این تفاله ها به جای کمپوست استفاده کرد.
تاریخچه
این عصارخانه بر اساس اسناد بدست آمده که بر روی سنگی حک شده توسط یک زن به نام جواهر خاتون حدود سال ۹۱۰ خورشیدی در دوران صفوی ساخته شده و تا اواسط قرن چهاردهم خورشیدی فعال بوده است. در کنار این عصارخانه کاروانسرا و مسجد تاریخی حجت نیز قرار داشته که کاروانسرای آن تخریب شده و مسجد تاریخی نیز چندی پیش به سرنوشت کاروانسرا دچار شده است. زمان تعطیلی و تخریب عصارخانه نیز به پیش از انقلاب و اوایل انقلاب برمی گردد تا اینکه حدود سالهای ۷۸-۷۹ طبقه همکف عصارخانه توسط شهرداری (به دستور شهردار وقت) به طور کامل تخریب شده و زیرزمین آن با نخاله های ساختمانی پر شد و پس ازخاکریزی، روی آن آسفالت شد و فقط یادی از آن در ذهن مردم محلی باق ماند، تا اینکه چند سال پیش مردم محلی به مسئولین خبر دادند که در محوطه تاریخی چهارشنبه بازار واقع درخیابان امام شمالی حفره ای ایجاد شده که با کاوش مسئولین این اثر تاریخی از زیر خاک دوباره سربرآورد، اثری که سازه های باقیمانده و معماری آجری آن در بین عصارخانه های استان اصفهان بی نظیر است. مرمت این بنا در سال ۸۷ شروع شد و اثر خاصی در این مکان کشف نشده و فقط سنگ های آسیاب باقی مانده است. فعالیت انجام شده در این عصارخانه در گذشته، همانند سایر عصارخانه ها روغن گیری بوده ولی در اواخر عمر این عصارخانه تاریخی، از آن به عنوان یک بازارچه استفاده می شده است.
ویژگیهای معماری
این عصار خانه با طاق زیبای فضای مرکزی از نوع طاقهای کلمبو با کاربندی های زیبا و قوس جناغی دهانه ورودی و راهرو های طرفین آن که با طاق و تویزه پوشیده شده فضایی زیبا بوجود آورده است. مصالح بکار رفته در این بنا عمدتا از خشت و آجر و سنگ و گج است. به گفته اهالی، زیر بنای این عصارخانه دو تا سه هزار متر مربع بوده است.
موقعیت مکانی
خیابان امام شمالی، چهارشنبه بازار محله ورنوسفادران باولکان
منابع:
- شهرداری خمینی شهر
- isfahan.irib.ir
- seeiran.ir
