کبوترخانه ها قدمت هفتصد ساله دارند ولی به نظر می رسد برج خمینی شهر که در محله دستگرد این شهرستان واقع شده حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ سال قدمت داشته باشد. این برج در سال ۸۱ توسط شهرداری تملک و طی چند مرحله بازسازی شده و امروزه به عنوان یک نمای تاریخی در پارک مهر خودنمایی می کند. برج کبوترخانه دستگرد خمینی شهر از لحاظ سازه و تزئينات بسيار شبيه به برج كبوتر آتشگاه، برج هاي روستاي اسماعيل ترخان مباركه (همه مربوط به ۱۰۰ تا ۱۵۰ سال پيش هستند) برج برزه دُرچه و برج رهنان مربوط به ۲۰۰ سال پيش می باشد.
ویژگیهای معماری
به كار بردن حداقل مصالح، ايجاد حداكثر فضاي لانه كبوتر و فضاهاي ارتباطي و دسترسي مناسب، از نكات معماری در ساخت اين برج است. موقعيت برج نيز طوري است كه براي كبوتران ايمن و دسترسي به آب و دانه به سهولت امكان پذير بوده است. توجه زيادي به جلوگيري از ورود حيوانات شكارچي مانند مار و گربه شده به طوري كه در وسط نماي بيروني برج، كمربندي به عرض نيم متر از جنس گچ كشيده شده تا اين حيوانات نتوانند از آن عبور كرده و به داخل بنا دسترسي يابند. ورودي كبوتران از سقف است و كمتر پنجره در آن به كار برده شده است. تمامي فضاي داخل برج از سوراخ هاي ۲۰×۲۰×۲۵ سانتی متر پوشيده و با ايجاد لبه هاي خم دار در سطوح عمودي آنها، نشيمن گاهي مناسب جهت كبوتران ايجاد شده است. اين كبوترخانه دو طبقه اي به تعداد حدوداً پنج هزار كبوتر گنجايش دارد. تصور کنید كه اگر نصف اين تعداد هم با حركت انسان و يا حيوانات شكارچي، هراسان بال بزنند و پرواز كنند برج بايد چه ارتعاشي تحمل كند تا تخريب نشود. معماران ايراني راه حل اين مسأله را در انتخاب فرمي ايستا (استوانه) با تكيه گاهي وسيع و كلاف هاي چوبي حل كرده اند. اين برج شامل دو استوانه به صورت دور كامل و ديگري به صورت پره اي در داخل مي باشد. جنس آنها از خشت خام و ملات گِل است. ضخامت بيروني ۱/۵ متر در پايين و ۱/۲۵ متر در پشت بام است. استوانه داخلي از پنج پره خشتي تشكيل شده كه شبكه هاي زنبوري لانه كبوتران، تمامي سطح آنرا تا سقف پوشانده است. برج از دو طبقه تشكيل شده كه بر روي استوانه داخلي يك طاق عرقچين كم خيز اجرا گرديده كه از كف تا طاق ارتفاعي حدود ۱۸ متر دارد. جهت ورود كبوتران، پنج عدد فلفل دان بر روي آن تعبيه گرديده است. روي پشت بام و سقف طبقه دوم نيز پنج عدد ورودي كبوتر از جنس آجر با ساختماني مشبك وجود دارد. دسترسي به پشت بام توسط پله اي است كه بين دو استوانه شاكله بنا چرخيده است. نماي بنا كاهگِلي است و در رخ بام آن نيز يك جان پناه آجري به تازگي الحاق گرديده است.
مرمت
برج كبوتر دستگرد پس از تملك توسط شهرداري طي سه فصل كاري تعمير و بازسازي شده است که از ۱۳۸۱ تا ۱۳۸۴ بطول انجامیده است و اکنون از مکانهای گردشگری خمینی شهر است.
وجه تسمیه
در استان اصفهان و دیگر شهرهای ایران، روستاهای زیادی به نام دستگرد وجود دارد. مالکیت بر اراضی وسیعی از ایران پیش از روزگار فرمانروایی تازیان، «دستگرت» نامیده می شد. دستکرت/دستگرد در مأخذ پهلوی و سریانی بسیار مصطلح بوده است.
موقعیت مکانی
خمینی شهر، خیابان پروفسور میردامادی، پارک مهر، روبروی جاده دستگرد
منابع:
- daneshnam.ir
- khomeinishahr.farhang.gov.ir