ساختمان موزه بنایی است مربوط به دوره صفویه که در نزدیکی چهلستون و مرکز شهر اصفهان قرار دارد. این ساختمان در زمان حکومت قاجار تجدید بنا گردید و مسعود میرزا ظل‌السلطان حاکم وقت اصفهان آنجا را محل سکونت خود قرار داد. در زمان پهلوی نیز بعنوان ساختمان اداری مورد استفاده قرار می گرفت.
این ساختمان زیبا با حیاطی دلنشین که درختانی زیبا در میانه آن قرار گرفته و در پیرامون حیاط مستطیل گونه تالار‌ها و اتاق های فراوانی جای گرفته اند فضای دل انگیزی دارد. ساختمان دارای طبقات فوقانی نیز هست و در سمت راست گوشه شرقی آن نیز برج زیبایی بـه چشـم می خورد که علاوه بر استفاده از آن به‌عنوان یک کلاه فرنگی، کاربرد های گوناگون دیگری نیز داشته است.
شاه نشین این مجموعه که اکنون دفتر موزه به شمار می رود از معماری و گچبری ها و به ویژه آینه کاری های بسیار دلپذیر برخوردار است و طبقات بالایی آن هم اکنون به‌عنوان بخش اداری این موزه مـورد بهره برداری قرار می گیرد. در این موزه بیش از ۳۰۰۰ شئ تاریخی مربوط به دوران گوناگون به ویژه صفویه و قاجاریه بـه چشم می خورد که در غرفه های زیبای آن با چید مان مطلوب در معرض دید عمـوم به نمایش در آمده است. همچنین این موزه از کتابخانه ویژه و تخصصی نیز برخوردار است که مورد استفاده دانشجویان، به ویژه دانشجویان رشته های معماری، هنر و موزه داری قرار می گیرد.
با انتقال استانداری اصفهان به محل جدید این عمارت که تقریباً مخروبه شده بود به همت شهرداری اصفهان مرمت و در بعضی موارد بازسازی کامل گردید و به موزه هنرهای معاصر اصفهان تبدیل شد. این عمارت زیبا دارای ۶ سالن نمایشگاهی، کتابخانه، امور اداری و سالن اجتماعات می باشد.
در حال حاضر این گنجینه با فضائی به مساحت ۲۶۰۰ متر مربع و حدود ۱۲۰۰ متر فضای نمایشگاهی با در بر گرفتن هفت بخش دائمی صدها اثر نفیس هنری را برای بازدید عموم عرضه می کند.
وجه تسمیه:
رکیب به معنای رکاب و یراق آلات اسب است و چون در دوره صفوی این مکان جایگاه نگهداری وسایل و اشیاء اصطبل سلطنتی بوده به رکیب خانه مشهور شده است.
تاریخچه عمارت ركيب خانه (مكان فعلي موزه):
این عمارت در اوايل قرن يازدهم هـ.ق حدود ۴۰۰ سال پيش مقارن با سلطنت شاه عباس اول، احداث و برای نگهداري لوازم سواركاري و يراق آلات و مركب هاي سلطنتي مورد استفاده قرار مي گرفت. عمارت ركيب خانه با انقراض حكومت صفويه متروك شد و بعدها در دوران قاجار به دستور ميرزا ظل السلطان (فرزند ناصرالدين شاه قاجار) پس از انجام الحاقات و تعميراتي به سبك و سياق روز، به عنوان اندروني اختصاصي «ظل السطان» مورد استفاده قرار گرفت.
در دوران پهلوي اين ساختمان به اداره آمار و ثبت احوال اختصاص يافت و بار ديگر تغييراتي خصوصا در جبهه غربي آن صورت گرفت.
پس از انقلاب اسلامي سازمان ميراث فرهنگي كشور درصدد برآمد تا عمارت تاريخي «ركيب خانه » را مرمت و بازسازي نمايد و از آن به عنوان يك مجموعه فرهنگي استفاده كند، لذا با صرف بيش از دو سال وقت و هزينه و با انتقال حدود چهار هزار اثر فرهنگي-هنري از موزه هنرهايي تزئيني سابق تهران و ساير موزه هاي سازمان «موزه هنرهاي تزييني ايران» در ۲۹ مرداد ۱۳۷۵ شمسي گشايش يافت و رسما فعاليت خود را آغاز كرد.
بخش هاي هفت گانه موزه:
۱-بخش خط و كتابت:
اولين بخش موزه هنرهاي تزئيني، مزين به مجموعه اي از قطعات، اوراق و مجلدات قرآن كريم، محمد مومن ابهري، احاديث، كتب ادعيه و اشعار و ... است كه در طراز يزدي، شفيع تبريزي، ميرعماد و دخترش گوهرشاد و ... به نمايش در آمده است.
انواع جلد هاي چرمي به شيوه هاي مختلف از قبيل سوخت، معرق، ضربي، لاك و روغن مرصع و مذهب از آثار زمان دوم و محمدرضا امامي و ... از جمله آثار اين بخش است. سده هاي اخير توسط هنرمنداني چون محمد صادق خوانساري، وصال شيرازي، ميرعلي هروي، محمد علي اصفهاني و ... مكتوب شده اند.
كتابهاي خطي «زاد العمعاد» به قلم محمد هاشم لولوي اصفهاني، ديوان مصور امير علي شيرنوايي و كليات سعدي مصور و مذهب و مرصع در زمره اين آثارند. ديگر آثار نفيس خطي موجود در اين بخش، قطعات خوشنويسي مختلف از سده هشتم هجري به بعد است. آثاري از استادان بزرگ خوشنويسي از جمله ياقوت مستعصمي، محمدرضا مجلسي، سلطان علي مشهدي، ميرعلي و محيي هروي، منشي گنابادي، عبدالجبار اصفهاني، ابوتراب، هاشم اصفهاني، شاهزاده بهرام صفوي، عبدالرشيد ديلمي، درويش عبدالمجيد طالقاني، ميرزا كوچك نیز در این قسمت موجود هستند.
۲-بخش آثار لاكي و روغني:
مجموعه زيبايي از انواع اشياء لاكي و مذهب، قلمدان، جاي طومار، جعبه، قاب آيينه، ترازو، سرچسبدان، جلد آلبوم و ... آثار اين بخش را تشكيل مي دهند. اين آثار از ياد گارهاي ارزشمند استاداني چون: آقا صادق، ميرزا باباي شيرازي سميرمي، فتح الله شيرازي، آقا نجفعلي اصفهاني و ... به شمار مي روند كه با نقشهاي مختلف گل و مرغ تك چهره، صورت سازي، ترنج سر ترنج، شكارگاه و فرهنگ عامه زينت يافته اند.
۳-بخش دست بافته ها و رو دوزي هاي سنتي:
در اين بخش منسوجات متنوع و كم نظير از نمونه هاي دوره قاجار به نمايش گذاشته شده است. اين آثار اغلب در مركزي هاي مهم بافندگي ايران يعني اصفهان، يزد،كرمان و كاشان بافته شده و انواع زري، ترمه، شال، مخمل ،اطلس، تافته و ... كه به صورت تابلو، لباس،كيسه پول، سفره قند، جاي شانه، قلمدان، جاي تربت، چارقد، سوزني، سجاده، پرده و روميزي و ... مورد استفاده قرار مي گرفته اند و به شيوه مختلف گلابتون دوزي، قلاب دوزي، پولك دوزي، زغره دوزي، مشبك دوزي، گل خامه دوزي، نقده دوزي ... زينت يافته اند. از جمله آثار ديگر اين بخش نمونه هاي نفيسي از قلمكاري ساخت اصفهان است كه به شيوه نقاشي قالب زني روي پارچه تهيه شده اند. همچنين قاليچه معروف «بشريت» و «شكار چرخ» كه بر اساس طرح زيبا و هنرمندانه مرحوم استاد عيسي بهادري بافته شده، از آثار چشم نواز بخش بافته ها و رو دوزي ها به شمار مي روند.
۴-بخش نگاري گري:
مجموعه متنوعي از آثار نگارگري ايراني در سبك و شيوه هاي مختلف زينت بخش اين سالن است. آثار شيوايي از مينياتورهاي مكتب هرات، اصفهان، تبريز و نگاره هاي تك چهره قاجار در كنار تصاوير آبرنگ و رنگ روغن و موضوع هاي مختلف تصويرگري كتاب، مجالس حماسي و ادبي، بزمي، فرهنگ عامه در اين مجموعه به نمايش گذاشته شده است. تابلوي ارزشمند و نفيس «چوگان» اثر استاد حاج ميرزا آقا امامي اصفهاني كه به شيوه سوخت و معرق و مينياتور روي چرم خلق شده است نيز از جمله آثار اين بخش به شمار مي رود.
تابلوي مذهب تشعيري منحصر به فردي كه توسط زين العابدين مذهب تبريزي در سال ۱۰۰۸ هـ.ق ترسيم و به شاه عباس اول اهدا شده است نيز از ديگر آثار ارزشمند و نفيس اين بخش است. ساير آثار به نمايش در آمده در اين بخش متعلق به هنرمندان صاحب سبك و صاحب نامي چون آقارضا عباسي، محمد حسين طوطي، معين مصور بهزاد، مصور الملك، ملك الشعرا، صنيع الملك، حبيب الله ساروي، نادرالزمان، محمد مسيح و ابراهيم اصفهاني است.
۵-بخش آثار فلزي
مجموعه آثار فلزي اين بخش مشتمل بر زيورآلات طلا و نقره، كمربند و قلاب كمر، قاب دعا، انواع قوطي، قفل و قلمدان، سرقليان، قاب آيينه، باروت دان، انفيه دان، آفتابه و لگن، عودسوز، جام هاي چهل كليد، خنجر، قيچي و چاقو ... است كه به شيوه مختلف مشبك كاري، ريخته گري، چكش كاري، مليله و قلمزني و ترصيع ساخته شده و با سنگهاي گران قيمت تزئين يافته اند.
همچنین سيني مليله نقره و طلا كار استاد عباس زنجاني در سده ۱۲هـ. قلمدان مليله مطلاي مرصع به سفارش كلنل سرتيپ خان در سده ۱۳هـ.ق و نيز آفتابه لگن مرصع مربوط به دوره صفوي از آثار زيباي اين بخش به شمار مي روند.
۶-بخش آثار چوبي
در اين بخش از موزه هنرهاي تزئيني ايران، بيننده شاهد آثار نفيسي از صنايع هنري بر چوب مانند خاتم سازي، منبت كاري، مشبك و معرق است كه نمونه هاي از آن عبارتند از انواع قاب آيينه، گلچه كفش عروس، رحل و جعبه قرآن، زير عمامه، قلمدان، جعبه آرايش، قاشق و ملاقه هاي دوغ خوري، شربت خوري و ...از آثار ارزشمند اين بخش جعبه تمام منبت و قاب آينه اي است كه با نقوش بسيار زيباي اسليمي و گرفت و گير توسط زين العابدين خوانساري در ۱۳هـ.ق ساخته شده است.
۷-بخش آبگيينه
در اين بخش آثار زيبايي از كريستالهاي تراش دار با نقش افزوده و انواع شيشه (عطردان، پياله) مربوط به سده هاي ۳ تا ۶ هـ.ق ساخت گرگان به معرض نمايش گذاشته شده است در اين شماذ مي توان ليوانهاي شربت خوري ميناي مرصعي را نام برد كه زينت بخش اين قسمت از موزه است.
ويژگي خاص:
مجموعه هاي منسوجات دست بافت، رو دوزي، انواع بافت زري، مخمل ،ترمه، مليله دوزي، آثار خطي، ياقوت مستعصمي واضح، خط ثلث و آثار ميرعماد و دختر ميرعماد، آثار مروي سلطان علي مشهري و ميرزا رضاكلهر، مجموعه هاي شيشه كه از قرن سوم، پنجم، هشتم، نهم هجري، همچنين اشيايي از جنس بنا و لوازم زندگي سنخيت اشيا با دوران مذكور از ويژگيهاي خاص موزه مي باشد.
كتابخانه تخصصي موزه:
موزه داراي كتابخانه تخصصي مي باشد و بطور متوسط حدود ۱۵۰۰ جلد كتاب هنر دارد.
برنامه هاي جانبي موزه:
اين برنامه ها شامل برگزاري نمايشگاههاي مختلف هنري، برگزاري نشستها، همايشها، سخنرانيها و ميزگردهاي تخصصي، برپائي مراسم ويژه و ياد بودها و ... مي باشد.
شرايط عضويت در موزه داشتن سابقه هنري–نمايشگاهي و تحصيلات هنري است.
با ارائه تعدادي از آثار هنرمند جهت ارزيابي توسط كارشناسان هنري موزه میتوان مراحل و شرايط لازم جهت برگزاري نمايشگاه براي هنرمنداني كه در سطح كشور چندان شناخته شده نمي باشند را در این موزه فراهم کرد.
بطور كلي عمده فعاليتهاي موزه برپائي نمايشگاههاي مختلف هنري مي باشد. برپائي هر نمايشگاه داراي شرايط و ويژگيهاي خاصي مي باشد. اساتيد معروف در سطح شهر يا استان يا كشور براساس دعوت موزه و اعلام همكاري موزه اقدام به برگزاري نمايشگاه مي نمايند.
در اين راستا گاهي نمايشگاه هايي خارج از كشور بر اساس ارتباطات هنري مسئولين براساس طرحهاي پيش بيني شده، برپا مي شود.
لازم بذكر است برخي از نمايشگاهها براساس هزينه پيش بيني شده آماده ارائه براي هنرمندان مي باشد.
منابع:
شهرداری اصفهان
fa.wikipedia.org
kojaro.com
