مسجد شعیا و امامزاده اسماعیل اصفهان

متن کامل: مسجد شعیا و امامزاده اسماعیل اصفهان

شکل گیری اولیه این بنا مربوط است به بنای آرامگاه شمعیا یا شعیای نبی که از پیغمبران قوم یهود بوده و از نوادگان یهودا پسر یعقوب نبی است. هنگامی که اصفهان توسط مسلمانان فتح شد، مقبره شیعا تبدیل به مسجدی شد که جامع خوشینان و بعدها مسجد شیعا نام گرفت. این مسجد اولین مسجد شهر اصفهان بوده ‌است و در گذر زمان دچار آسیب شد که در دوران سلجوقی مورد بازسازی و گسترش قرار گرفته و قسمت هایی همانند مناره ها به آن افزوده شده است. امروزه قسمتی از مناره با بلندی دوازده متر همچنان پابرجاست. در دوران صفوی نیز رواق ها و صحن ها ساخته شد و بنای امامزاده گسترش یافت. این مکان از سال ۱۰۴۳ (زمان سلطنت شاه صفی) به نام امامزاده خوانده شد، تا قبل از این تاریخ یهودیان اصفهان به این مکان نیعیسایا می گفتند.

ویژگیهای بنا
مسجد شعیا در اصفهان، خیابان هاتف، کوچه امامزاده اسماعیل، در بازارچه‌ ای جالب و تماشایی بجا مانده از سال‌ ها پیش قرار دارد. بازارچه دارای قبه‌ ای زیبا و آجری است که بنای آن از مسافت چند متری در کوچه نمایان است و از وجود مسجد در آن خبر می ‌دهد. به هنگام بازدید نخست باید از زیر گنبد آجری چهارسوق آن گذشت که دارای بلندای ۲۰ متر و قطر ۱۳.۵ متر می باشد که به جا مانده از دوره صفوی است. این گنبد شکافی عظیم دارد و می گویند شیخ بهایی از این چهارسوق عبور نمی کرده از ترس اینکه مبادا خراب شود و هنوز پس از بیش از ۳ قرن به همان وضع دیده می شود. پس از ورود حیاط بزرگ امامزاده و حجره های طلاب نظر بیننده را به خود جلب می کند. میان باغچه حیاط امام زاده شیر سنگی کوچکی است از مهمترین شیرهای سنگی اصفهان است که به غنیمت نرفته و با وجود کوچک بودن دیدنی و قابل توجه می باشد. همچنین در صحن امامزاده دو ظرف سنگی بسیار بزرگ (سنگابه) قرار دارد که بر روی یک پایه مربع شکل قرار گرفته اند.

یکی از قدیمی ترین درختان چنار شهر اصفهان در کنار این امامزاده بوده است که حدود سی سال پیش متاسفانه سوزانده شد! سر درب امامزاده بسیار زیبا و از کاشی معرق نفیس است که در زمان شاه صفی ساخته شده و اسم آن در حاشیه که دور سر درب است دیده می شود. خط این حاشیه از امامی به سال ۱۰۴۲ می باشد. درون امامزاده نسب وی آمده که وی را نواده امام حسن (ع) معرفی می کند. گنبدی از نوع دو پوش بر فضای درونی آن استوار گردیده است. درب امامزاده از فولاد و طلاکوب است و خطوط بسیار نازک از طلا بر زمینه فولاد یا فولاد بر زمینه طلا دارد! گنبد خانه دارای تزییناتی از نوع نقاشی دیواری بسیار نفیس و مقرنس های بی بدیل می باشد و وجود چهار جفت در چوبی منبت کاری شده بر زیبایی آن افزوده است. به سقف و طاقچه ها که نگاه کنیم وجود شکل (لیر) میرساند که نقاشان ایتالیایی در آنجا کار کرده اند. سرتا پا دیوارها و سقف این مقبره منقش از خطوط و نقوش طلا بر زمینه آبی و قرمز است. نقاشی ها به صورت لایه چینی و قاب بندی است و نقاشی هایی دیواری با مضامینی همچون کمک امام علی (ع) به نیازمندان و یا تصاویر فرزندان ایشان به چشم می خوررد که بسیار چشم نواز است. داخل سقف با نقاشیهایی بسیار زیبا و مقرنس کاری ها و گچ بری های ظریف آراسته شده است.

سنگابه ها
در حیاط دو سنگاب نفیس وجود دارد که اطراف آن با کاشیهای هفت رنگ ساخته و تزیین شده و در کتیبه آن نام (شاهپری) بنت حاج میرزا علی گزی و سنه ۱۰۴۹ هجری به چشم می خورد. این کتیبه برجسته و به خط ثلث است. سنگابها هر دو از ریک ساخته شده و یکپارچه هستند. اما بر اثر حوادث طبیعی و یورش بیگانگان ترک خورده اند که بعدها تعمیر شده و اکنون در محفظه ای شیشه ای نگهداری می شوند. این ظروف سنگی که سنگابه نامیده می شود با صلواتی بر چهارده معصوم و نقوش گل و بلبل کنده کاری شده آراسته شده اند.

کتیبه ها
کتیبه سر در رواق بقعه به خط ثلث سفید با کاشی معرق بر زمینه لاجوردی به خط امامی است. تاریخ این کتیبه ۱۰۴۱ هجری قمری است که در زمان شاه صفی جانشین شاه عباس اول نوشته شده و در آن به نام این شاه اشاره شده‌ است. در بالای در چوبی بقعه کتیبه دیگری وجود دارد که به خط ثلث است و تعمیرات بنا در زمان شاه سلطان حسین صفوی را ذکر کرده ‌است. در اطراف بقعه نیز اشعاری به خط نستعلیق بر زمینه لاجوردی به قلم محمد صالح اصفهانی گچبری شده است. در کتیبه موجود در امامزاده نسب اینگونه است: «اسماعیل بن حسن بن زید بن حسن بن علی بن ابی طالب (ع) » و مشهور و معروف همان نسب موجود در کتیبه است و مرحوم همائی نیز همین نسب را ترجیح داده است. آنچه مسلم و قطعی است از قرن ۸ هجری تاکنون معروف بوده و آثار تاریخی مهمی از آن زمان در امامزاده موجود است.

آرامگاه شعیای نبی
چسبیده به امامزاده ، آرامگاه شعیای نبی است که سنگ قبر آن بسیار کهن و باید از دوره ایلخانان مغول باشد و درون ضریح چوبی منبت کاری شده از دوره قاجار قرار دارد. کاشی نوشته مسجد کوچک شعیا سال ۱۱۱۲ هجری را نشان می دهد. بنای مسجد و امامزاده با یک دهلیز به یکدیگر متصل شده است. دربی چوبی و بسیار زیبا آراسته به هنر منبت کاری و کنده کاری نیز در ورودی این دهلیز قرار دارد که بر سر در آن کتیبه ای با خط خوش قرار گرفته است. این درب زیبا در زمان حکومت آل مظفر نصب شده و کتیبه بالای در نیز از شاه سلطان حسین صفوی و تعمیرات انجام گرفته در بازسازی بنا سخن به میان آورده است. مجموعه امامزاده اسماعیل به دلیل در برداشتن ویژگی های معماری دوران سلجوقی و تزئینات و الواح دوران صفوی از بناهای بسیار جالب شهر اصفهان است که پژوهشگران بسیاری در باره آن مطالعات و بررسی هایی انجام داده اند

آرامگاه های دیگر محوطه