مسجد رحیم خان اصفهان یکی از جاذبه های تاریخی این شهر است که توسط میر حسن نوئی در محله نوی اصفهان بنا گردید و چون وفات نمود این بنا نیمه کاره باقی ماند. محمد رحیم خان بیگلربیگی وقت اصفهان به ادامه ساخت بنا پرداخت اما عمر ایشان نیز کفاف نکرد و به همین دلیل برادرانش ساخت مسجد را به اتمام رساندند. این مسجد در سالهای اخیر نیز توسط مردم تزئین و کاشی کاری شده است. تزئینات و خطوط مسجد رحیم خان برگرفته از مسجد سید اصفهان است.
طبق نوشته بسياري از كارشناسان و محققين برخي از كتيبه هاي اين مسجد از كتيبه هاي مسجد سيد گرده برداري شده است. در ضلع شمالي مسجد شبستان بزرگ و با شكوه آن قرار دارد كه كاشيكاري آن در سال ۱۳۷۸ هجري قمري انجام شده است زيرا شبستان مسجد و گنبد و داخل آن به علت درگذشت باني آن كاشيكاري نشده بود. شبستان مسجد یکی از بزرگترین شبستانها در اصفهان است.
معماری:
مسجد رحیم خان اصفهان، مسجدی چهار ایوانی است. همچنین کتیبه هایی با خط نستعلیق و ثلث در آن دیده می شود که در آن عباراتی از کاشی کار و سازنده بنا نیز یاد شده است.
پلان مسجد رحیم اصفهان دارای سه درب است که درب شمالی آن وسیع و دارای کاشی کاری است و از طریق دالانی دراز به صحن مسجد راه یافته که شبستان زیبایی مشاهده می شود. مقبره میر حسن، بانی مسجد نیز در حیاط جداگانه ای قرار گرفته است و کنار حیاط نیز بقعه تعدادی از روحانیون دیده می شود.
این مسجد دارای سه ایوان جنوبی، شرقی و غربی است که در سمت شمالی شبستان زمستانه قرار دارد. ایوان جنوبی مسجد رحیم خان اصفهان از دیگر ایوان های این مسجد بزرگ تر است و از کاشی کاری های بسیار زیبایی برخوردار است. بر روی ایوان شرقی بنا، گلدسته مسجد قرار گرفته است.
در محراب بزرگ مسجد رحیم خان کتیبه های قرآنی با خط ثلث نقش بسته است. در سقف مسجد رحیم خان اصفهان آجر با ازاره های مرمری کار شده و با کاشی کاری های زیبایی تزئین شده است.
شبستان اصلی در سمت قبله متشکل از سه قسمت است. دو قسمت چپ و راست هر کدام دارای چهار ستون بزرگ سنگی به قطر حدود ۸۰ سانتیمتر با پایه ستون و سرستون ها به قطر بیش از ۱۲۰ سانتیمتر هستند . قسمت مرکزی شبستان در زیر گنبد دل نما قرار دارد. کف گنبد خانه با کاشی های ۲۰*۲۰ فیروزه ای و کف دو قسمت چپ و راست با خشت خام فرش شده است. دور گنبد ۱۶ پنجره وجود دارد و در زیر گنبد چوبهای زیادی بصورت شبکه ای به گنبد متصل هستند که سنگینی وزن گنبد را تحمل میکنند که همگی آنان به تیرک بزرگی تکیه کرده اند. احتمالا این چوبها بعدها به گنبد متصل شده اند.
در ورودی ایوان قبله یک سنگاب قرار دارد که بلندی آن تا کمر انسان است و در شمالی ترین قسمت حیاط نیز سنگاب کوچکتر وجود دارد.
درون حیاط مسجد دو سکوی نماز شمالی و جنوبی در دو طرف حوض قرار دارد که هر کدام از این سکوها محرابی جداگانه دارند. در دو سوی شرقی و غربی مسجد نزدیک فضای گنبد خانه دو راهروی ورودی است که به کوچه های شرقی و غربی مسجد راه دارند. در سمت جنوبی سردر شرقی، حوضخانه و سرویس بهداشتی مسجد قرار گرفته که دری از بیرون و دری نیز از داخل مسجد دارد. این حوضخانه دارای چهار ستون سنگی و حوضی چهارگوش در میان آنها میباشد.
بر بالای ایوان شرقی مسجد یک مأذنه چوبی مستطیل شکل با گنبد رک قرار دارد و در دورادور سه طرف این ایوان شبستان کوچکی است که احتمالا محل درس بوده است. در دو طرف شرقی و غربی مسجد اتاقهایی قرار گرفته و در بالای دالان ورودی شرقی (پشت سردر) سه حجره برای طلاب علوم دینی ساخته شده است. در سمت غربی مسجد نیز در طبقه دوم دیوارها و نیم طاقهایی است که احتمال میرود برای زیبایی مسجد بوده است.
شبستان شمالی، فضایی چهل ستونی زیبا و یک متر پایین تر از حیاط مسجد است. این فاصله یک متری را ازاره های سنگی دورتا دور گرفته اند. شبستان دارای هفت درگاه است که درگاه میانی در ورودی و بقیه پنجره هستند. شبستان در امتداد شرقی–غربی دارای چهار ردیف ستون سنگی و دو ردیف ستون آجری در طرفین است. در امتداد شمالی–جنوبی شش ردیف ستون قرار دارد که شامل ستونهای سنگی هشت ضلعی و ستونهای آجری مربع می باشد.
سمت غربی شبستان دالانی زیبا ساخته شده است که در هر طرف دارای نه دهنه، هر کدام به طول حدود دو متر است و در هر کدام از این دهنه ها صفه ای بزرگ برای نشستن و استراحت وجود دارد. به سمت شمالی که برویم در دهانه ششم در سمت شرقی یک در به شبستان زمستانی و در سمت غربی یک در به راهرویی راه دارد. در بالای این دهنه نیز نورگیری کوچک وجود دارد.
دالان پس از یک چرخش به سمت غرب به یک هشتی بزرگ وارد میشود. سردر شمالی مسجد از این هشتی به داخل بازارچه باز میشود. در ضلع شرقی هشتی درگاه کوچکی است که به حیاط پشت شبستان زمستانی باز میشود. در داخل حیاط حوض کوچکی دیده میشود و یک سنگ قبر بزرگ به ارتفاع نزدیک یک متر، در ضلع شرقی حیاط بنای مقبره سید حسن مدرس قرار دارد.
محراب زيباي مسجد رحيم خان با كاشي تزئين شده و كتيبه هائي نيز دارد.
کتیبه ها:
کتیبه های متعددی در مسجد رحیم خان اصفهان به چشم می خورد. در سردر شمالي مسجد کتیبه هایی وجود دارد که به نام سازنده مسجد و آیات قرآن مزین هستند. كتيبه سردر شرقي مسجد رحيم خان به خط ثلث سفيد بر زمينه كاشي خشت لاجوردي است كه در سال ۱۳۰۱ كتابت شده و در آن به نام ناصرالدين شاه و ظل السلطان و محمد رحيم خان و برادران او محمد كريم خان و محمد حسين خان اشاره شده است. در بالای سکوهای دو طرف درب نیز خط های بنائی سه رگی و نستعلیق مشاهده می شود.
در ايوان جنوبي مسجد قسمت نماي خارجي كتيبه اي است كه با خط ثلث سفيد بر زمينه كاشي خشت لاجوردي آيات قرآن كريم نوشته شده است. خطاط اين كتيبه محمد باقر شيرازي و تاريخ آن ۱۳۰۴ هجري قمري است بر طرفين همين ايوان اشعاري با خط نستعليق سفيد بر زمينه كاشي خشت لاجوردي نوشته شده كه در طي آن معمار مسجد به نام استاد آقا جوئي و نويسنده آن به نام حسن خان معرفي شده است. تاريخ اين كتيبه نيز ۱۳۰۴ هجري قمري است.
همچنین اطراف محراب مسجد با خط ثلث سفيد بر زمينه كاشي خشت لاجوردي آيات قرآن كريم نوشته شده است. تاريخ اين كتيبه ۱۳۰۴ هجري قمري است. سنگاب نفيس و يكپارچه مسجد رحيم خان دارای کتیبه ای است که با خط نستعليق برجسته اشعاري بر آن نوشته شده و به تاريخ ۱۲۹۹ هجري قمري اشاره کرده است.
مقبره های مسجد
مقبره میر حسن (بانی مسجد) گنبد خانه ای بزرگ به طرح چلیپایی است که گنبدی ویژه دارد. این گنبد در واقع ترکیب دو گنبد بر روی هم است. گنبد پایینی بزرگ و نیم کره و گنبد بالایی که بر روی استوانه ای قرار دارد شکل پیازی کشیده دارد. مقبره به وسیله پنجره ای به کوچه شرقی ارتباط دارد که مردم در کنار این پنجره شمع روشن میکنند. در وسط مقبره یک ضریح بزرگ آلومینیومی قرار دارد و داخل آن سه سنگ قبر بلند به ارتفاع بیش از یک متر دیده میشود. چند سنگ قبر و همچنین سنگ قبری مرمر و نفیس قدیمی که مربوط به «میرزا آقا خان محاسب الدوله» فرزند حسینقلی خان (از مشایخ نعمت الهی صفی علیشاهی و صاحب تالیفات متعدد) است، در این مکان وجود دارد. بنا به روایتی احتمالا رحیم خان بیگلر بیگی و برادرانش نیز در این مکان مدفون هستند لیکن در حال حاضر سنگ قبری از آنان دیده نمی شود.
بازارچه رحیم خان نیز در ضلع شمالی مسجد است و در کوچه سمت شرقی مسجد، بوستان کوچک محلی رحیم خان قرار دارد. سطح حیاط مسجد و مقبره حدود چهار پله از سطح بازار و کوچه های اطراف پایین تر است.
مسیر دسترسی :
1- خیابان طالقانی، کوچه نارون
2- خیابان میرداماد، کوچه رحیم خان
3- دروازه دولت، پشت ساختمان جهان نما، کنار مادی فدن، کوچه سرلت
این مسجد در اصفهان، ابتدای محله نوی شیرازی ها و متصل به محله در بکوشک قرار گرفته است.
منابع:
fa.wikipedia.org
seeiran.ir
eneshat.com
persiantourismguide.com
