خانه ملاباشی اصفهان با نام خانه معتمدی اصفهان هم شهرت دارد. این خانه مربوط به دوره زندیه و قاجار است. در سده های اخیر این خانه نظاره گر تاریخ شهر اصفهان بوده است. جدیدا در دهه ۸۰ شمسی فردی به نام دکتر معتمدی اینجا را خریده و بازسازی نموده است. این خانه تاریخی زیبا از بخش های مختلف اندرونی و بیرونی و حیاط و راهروهای مختلف شامل شده است. اتاق های زیبایی که اندرونی خانهاند، خانه زایمان نیز یکی از این اتاقهاست! اتاق هایی که با ارسی های رنگی حس و حال هنری و زیبایی را به انسان می دهد. خانه معتمدي متعلق به دوره هاي مختلف تاريخي است كه در آن معماري سه دوره تاريخي صفويه، زنديه و قاجار قابل مشاهده است. از جمله از معماري دوره صفويه و قاجار را در دو حياط اين خانه مي توان مشاهده نمود. در بالای اتاق نه دری، کنگره های چوبی منقوش باقيمانده از معماري قاجاري قابل مشاهده است. تفاوت بين دو سردابه در دو دوره تاريخي صفوي و قاجاري نيز كاملا مشخص است. در سردابه صفويه، سقف طاقي شكل است. در حالي كه در دوره قاجاريه سقف سردابه چوب است. بخش تابستان نشین اين خانه از دوره زندیه به يادگار مانده است. هر چند اين بخش از خانه بازسازي شده و تنها در بخشی كوچكي از تزئينات اين بخش خانه، تزييناتي از دوره زندیه باقي مانده است.
معماری
خانه ملاباشي با مساحت هزار و سيصد متر مربع در دو طبقه در سه بخش اندرونی، بیرونی و حوض خانه بنا شده است. بخش بيروني اين خانه شامل حیاط مستطیل شکل است كه در آن فضاهايي در ضلع شرقی و غربی وجود دارد. اتاق های سه دری که دارای گچبری هاي زيبا است، در اين بخش قرار دارد. در معماری خانه های تاريخي و كهن اصفهان سازه ای طاقی و تخت به كار رفته است. در تغيير روش طاقی به تخت باعث شده كه شكل تالار اصلی چلیپایی شکل به تالارهای مستطیل شکل با اتاق های گوشواره در اطراف تبديل شود. اتفاقي كه در خانه ملاباشی رخ داده است. در اين تغيير سيستم سازه از طاقي به تخت، تزیینات از حالت حجمی به تخت نيز مبدل شده است. از دلایل گرایش معماران به سازه هاي تخت در اواسط دوره قاجار را می توان به گرایش به معماری غرب، لزوم مهارت کمتر در سازه هاي طاقي و آسان بودن ساخت سقف های تخت نسبت به طاقی اشاره كرد. در خانه ملاباشي مثل ساير خانه هاي ساخته شده در اواسط دوره قاجار، حوض خانه مشاهده مي شود. حوض خانه از ابداعات معماران ايراني براي ایجاد فضای تابستانه در نقاط کور ساختمان است تا بوسيله حوض خانه، نورگیری از سقف صورت بگيرد. حوض خانه در بخش میانی بين حياط اندروني و بيروني بنا قرار دارد و دارای شکل هشت ضلعی است. در حوض خانه، سه دری هاي بخش هاي شرقی و غربی به اتاق هاي اندرونی و بیرونی وصل مي شوند. سقف حوض خانه، روی ستون های گچبری شده قرار گرفته است. در آن نورگیر هشت وجهی احداث شده است. تزئينات نورگير شامل طلاكاري و گاهشماري است كه طرح و نام دوازده ماه سال به زبان انگليسي و فارسي در آن نقش بسته است. بخش اندروني خانه شامل حیاط مرکزی مربع شکل است. در بخش اندروني اتاق های سه دری، پنج دری و نه دری در اطراف حياط مربع شكل آن واقع شده است. از مهمترين تفاوت هاي اين خانه با ساير خانه هاي تاريخي در اصفهان و ساير شهرهاي ايران، نه دري است. در ساير خانه هاي تاريخي ايران اتاق هاي سه دری، پنج دری و حداکثر هفت دری بنا شده است. سردابه يا زير زمين در زير پنج دري و نه دري واقع شده كه محل نگهداري مواد غذايي بود. از اين بخش خانه اهالي خانه براي فرار از گرماي تابستان نيز استفاده مي كردند. در تمام درب هاي ورودي هاي خانه ملاباشي مسئله محرميت رعايت شده است. به طوري كه ورودي ضلع شرقي به دالان و درب جنوب خانه به هشتي است تا افراد غریبه و بیگانه به داخل خانه و حياط ديد نداشته باشند. اتاق شاه نشين يكي از زيباترين اتاق هاي خانه ملاباشي است. انواع تزئينات در اين اتاق مشاهده مي شود. ارسي هاي اتاق نه دري به اتاق شاه نشين باز مي شود. نه دري زيبايي وصف نشدني را به اين اتاق داده است. به طوري كه هر بيننده در حيرت زيبايي آن باقي مي ماند. در اين اتاق اشيا با ارزشي نيز در معرض نمایش گذاشته شده است.
تزئينات
قوس های نیم دایره، استفاده از گچبری هاي نیم برجسته يا گل چدنی، نقاشي هايي با نقش گل و مرغ، تزئین ارسی ها با نقوش اسليمي، قطار بندي، فلزکوبی روی چوب، مقرنس كاري، آینه کاری و طلاکاری، شيشه هاي رنگي فراوان، در تزئينات داخلي خانه ملاباشي مشاهده مي شود. در واقع در اين خانه پر از نقش و نگار است و هيچ يك از ديوارهاي آن خالي از تزئينات نيست. در حياط خانه ملاباشي تزئیناتي با گچبری ها، نقاشی هاي ايراني، خط و اشعاری فارسي وجود دارد كه در بازسازي اين خانه ايجاد شده اند. برخي از تزئينات اين خانه اصل و مربوط به خود بنا است به طوري كه بر اساس طرح هاي باقيمانده بازسازي شده اند. حتي در بازسازي آنها كاملا از رنگ هاي طبيعي استفاده شده است. از جمله مي توان به تزئينات ديواره ها و طاقچه ها با طرح ها و نقش هاي ريز گل اشاره كرد. اين نقوش مربوط به دوره زنديه بوده است. تزيينات و گاه شماره هاي مغولي، ساساني و خورشيدي در حوض خانه بر اساس علاقه و انتخاب صاحب ملك آقاي معتمد طراحي و ايجاد شده است. فرش ها و اشياي قديمي و عتيقه خانه معتمد با دقت و ظرافت خاصي توسط آقاي معتمد انتخاب و خريداري شده اند كه بر زيبايي و شكوه هر چه بيشتر اين خانه افزوده است، تمام اتاقها مفروش هستند.
مرمت
بازسازي خانه ملاباشي تا سال ۹۶ طول كشيده است. در بازسازي اين خانه چهره هاي ماندگار و معروف گچ كار، طلاكار، آينه كار و مقرنس كار نقش داشتند. بيشتر اين افراد اكنون در قيد حيات نيستند. به عنوان مثال مقرنس اتاق صفوي كه استادكار آن، اكنون در قيد حيات نيست. اين شخص از معدود مقرنس كارهاي ماهر باقي مانده در ايران بود. در زمان تاسيس اين بنا در زير آن، كانال كشي در حدود هفت كيلومتر احداث شده تا هم ضد زلزله و هم ضد رطوبت باشد. در هنگام بازسازي توسط آقاي معتمد در اين كانال كشي در حدود ده سانتي متر نمك سنگين و خاك رس ريخته شده تا خاك زغال به عنوان بوگیر عمل كند و نمك به عنوان ضد حشره براي ورود به خانه كار كند. عكس هاي قديمي اين خانه قبل از بازسازي نيز در بخش هايي از خانه به نمايش گذاشته شده است.
بازدید
اين خانه ملك شخصي است و در اختيار خانواده معتمدي است كه به مدت ده سال با هزينه خود اين خانه را بازسازي كرده اند. بنابراين تعرفه مشخصي براي بازديد از آن وجود ندارد. هزينه ورودي اين خانه نسبت به ساير جاهاي ديدني شهر اصفهان زياد است. همچنين ممكن است به دليل مسكوني و ملك شخصي بودن اين خانه، امكان بازديد برخي از اتاق ها وجود ندارد. درب ورودي خانه ملاباشي معمولا بسته است. براي بازديد از آن بايستي زنگ خانه را زد و با سرایدار خانه هماهنگ شد.
موقعیت مکانی
اصفهان، محله پاقلعه اصفهان، خیابان ملک، کوچه ملاباشی، خانه اول سمت راست. عمارت تاریخی انگورستان ملک نیز به فاصله نزدیکی در همین خیابان قرار دارد. فاصله این خانه تا میدان نقش جهان، حدود ده تا پانزده دقیقه پیاده روی است .
منابع:
- reiseniran.de
- lastsecond.ir
- fa.wikipedia.org
