تاریخچه کبوترخانه های ایران به طور دقیق مشخص نیست. اما با مراجعه به یکسری از منابع تاریخی مشخص شده است که این برج ها در حدود ۷۰۰ سال قدمت دارند. برج های کبوترخانه اصفهان به دلیل آبرفتی یودن منطقه مورد توجه قرار گرفته اند. اصولا خاک های آبرفتی دارای موجودات ذره بینی نیستند؛ به همین دلیل برج های کبوتر در این منطقه ساخته شد تا با استفاده از کودهای حاصله از فضله کبوتران که دارای موجودات ذره بینی می باشند، نسبت به تقویت خاک و تولید محصولات کشاورزی مرغوب اقدام شود. بسیاری از جهانگردان که به ایران سفر کرده بودند، در سفرنامه های خود به وجود برج های کبوترخانه اشاره داشته اند. یکی از این افراد سرشناس شادرن، جهانگرد معروف انگلیسی بوده که تعداد کبوترخانه های اصفهان را در حدود سه هزار تخمین زده است. معماری و هدف از ساخت برج های کبوترخانه برای بسیاری از حاکمان وقت کشورهای دیگر نیز جالب توجه بوده است. برای مثال تیمور لنگ در زمان حمله به شهر اصفهان با الگوبرداری از شیوه ساخت برج های کبوترخانه، دستور ساخت چندین نمونه از این برج ها را در پایتخت حکومت خود یعنی شهر بخارا داد. برج های کبوتر اصفهان از مصالحی نظیر خشت گل و کاه ساخته شده اند. کبوترخانه های اصفهان دارای چندین شکل مختلف می باشند. این برج ها به صورت دایره ای، مکعبی یا چهار کنج و نیز ترکیبی و چندقلو بنا شده اند.
یکی از مواردی که در ساخت برج کبوتر خانه اصفهان توجه بسیاری به آن شده در امان ماندن کبوترها از گزند دشمنان طبیعی آنها یعنی پرندگانی نظیر کرکس و عقاب و نیز خزندگان می باشد. برای جلوگیری از ورود خزندگانی نظیر مار، اقدام پیشگیرانه توام با هوشمندی در هنگام ساخت برج کبوترخانه لحاظ شده است. در این برج دو نوار صیقلی گچی از پایین تا بالای برج کشیده شده که باعث می شود در صورت ورود مار به داخل کبوترخانه از حمله آن به کبوترها جلوگیری بعمل آید. همچنین در وسط برج تشتی از شیر قرار داده می شد و اطراف تشت نیز توسط آهک احاطه می شد تا مار که علاقه زیادی به شیر دارد به سمت آن رفته و به دلیل تماس پیدا کردن بدنش با آهک سنگین شده و زمین گیر شود.
معماری کبوترخانه مرداویج شبیه یک گل طراحی شده که دورتادور آن هشت دایره وجود دارد و یک دایره نیز در وسط قرار گرفته است. برج کبوتر مردوایج دارای ۱۸ متر ارتفاع می باشد و قطر قاعده پایین آن نیز ۱۶ متر اندازه گیری شده است. مصالح بکار رفته در ساخت برج کبوتر مردوایج اصفهان، گل، خشت خام و پینه می باشد. برج مرداویج در سه طبقه احداث شده که ۱۵ هزار لانه کبوتر را در خود جای داده است. همچنین برای ورود و خروج کبوترها ۷۷۰ حفره در بالای آن تعبیه شده که اندازه آنها به حدی است که فقط کبوترها امکان عبور از میان آنها را دارند. ابعاد این حفره ها ۱۸×۲۰×۲۵سانتی متر بوده که دقیقا به اندازه ابعاد بدن یک کبوتر می باشد و پرندگانی نظیر عقاب و کرکس امکان ورود به داخل آنرا نداشته اند.
موقعیت مکانی
مردوایج محله ای در جنوب شهر اصفهان و جزء منطقه شش شهرداری اصفهان است. این محله حدفاصل دروازه شیراز (میدان آزادی) تا چهارراه فرایبورگ و کوی استادان و خیابان کارگر است.
منابع:
- fa.wikipedia.org
- kojaro.com
