بازار اصفهان یکی از قدیمیترین و بزرگترین بازارهای خاورمیانه می‌باشد . ژان شاردن فرانسوی از «بازار قیصریه و بازار بزرگ اصفهان با سردر عالی و تزئینات آجرهای چینی ( کاشی‌کاری ) و سکوهای وسیع ( از ) سنگ یشم و سماق که ( بر آنها ) جواهرفروشان و زرگران انواع و اقسام زیورآلات و جواهرآلات و سکه‌های کمیاب را به فروش می‌رساندند»، یاد کرده است. امتداد بازار بزرگ اصفهان به مسجد جامع و سپس به بازار عریان منتهی می‌شود این بازار را به مناسبت مجاورت با گنبد نظام الملک و مسجد جامع، بازار نظامیه یا نظام الملکی نیز گفته‌اند.
مجموعه آثار تاریخی دیگری مانند مدرسه ملا عبدالله، مسجد جارچی باشی، مدرسه صدر، مدرسه نیماورد و کاروان سراهایی از عهد صفویه و قاجاریه مانند کاروان سرای مخلص، گلشن وتیمچه ملک و بسیاری کاروان سراها و تیمچه‌های دیگر و حمام‌هایی از عصر صفویه بر اهمیت تاریخی مجموعه معماری بازار بزرگ اصفهان که از سر در قیصریه تا سر در مسجد اصفهان امتداد دارد افزوده است.
شاردن در مورد بازار اصفهان چنین گفته است: از سر در قیصریه وارد مجلل‌ترین و بزرگ ترین بازارهای اصفهان می شویم كه محل فروش پارچه‌های گرانبهاست و گنبد منقش بزرگی دروسط آن قرار دارد در طرف راست این گنبد، ضرابخانه و در طرف دیگر آن كاروان سرای للَه بیک بنا شده است. «شاردن» از كاروان سرای مولتانیان دراین بازار نام می برد كه عده‌ای از مولتانیان هند در آن به تجارت و داد و ستد اشتغال داشته‌اند او به بازار صحافان، صندوق سازان، سراجان و كاروان سرای برنج فروشان، بازار لبافان، آهنگران، كاروان سرای گلپایگانی‌ها و كاروان سرای حلاجان، بازار كفاشان و ساغری سازان، بازار عطاران، قنادان، دارو فروشان، فروشندگان زیور آلات و.... اشاره كرده است.
در بین بازارهای شهرهای بزرگ ایران کمتر بازاری از نظر تیپ معماری و عناصر متنوع آن ، مانند بازار اصفهان سالم مانده و به همین جهت به شدت مورد توجه معماران و شهرسازان داخلی و خارجی قرار دارد. در این بازار دکان هایی وجود دارد که از 400 سال قبل تا امروز به عرضه تنها یک نوع کالا مبادرت نموده اند.
در روزگاران قدیم بازار مهم ترین کانال ارتباطی شهر بود که نه تنها مردم، در آن حضور داشته و کالاها و سرمایه ها در آن جریان می افتند، بلکه اطلاعات، اخبار و آگهی ها نیز از طریق آن به اطلاع شهروندان می رسید و غالبا عده ای جارچی یا منادی خبر را در بازار اصلی شهر جار می زدند. اين عنصر اصلي كه در معماري اسلامي جائي خاص براي خود باز كرده است شامل دو راسته از مغازه هاي انبوه روبروي هم هستند كه معمولاً سقفي زيبا آن ها را به هم ارتباط مي دهد. بازار در ساخت و سازهاي شهري به حدي اهميت داشت كه پس از مسجد هسته اوليه يك محله را تشكيل مي داد. به طوري كه در شهرهاي بزرگ هر محله داراي يك يا چند بازارچه بود و يك بازار بزرگ و اصلي نيز نيازهاي مردم را تامين مي كرد.
شهر اصفهان نيز به دليل قدمت و عظمتي كه در طول تاريخ و مخصوصاً پس از ظهور اسلام داشته، از نظر تعداد بازارهاي باشكوه و جالب در ميان شهرهاي كشور ما از مقام والايي برخوردار است بطوري كه مورخين در دوران هاي مختلف به هنگام توصيف شهر از بازارهاي آن مطالبي نوشته و آن ها را وصف كرده اند. ناصر خسرو، سياحي كه در سال ۴۴۴ هجري قمري به اصفهان سفر كرده است ضمن توصيف بازارهاي متعدد شهر اصفهان از بازاري سخن مي گوید كه دويست صراف در آن به داد و ستد مشغول بوده اند. بازارهاي فعلي اصفهان كه يادگار عصر ديلميان و سلجوقيان مخصوصاً صفويه هستند در طول تاريخ همچون ساير بناها و آثار اين شهر تاريخي فراز و نشيب هاي مختلفي را به خود ديده است. يكي از سياحاني كه در حدود ۸۰ سال پيش به ايران سفر كرده است به تفصيل از بازارهاي اصفهان سخن گفته و بر تعدد و تنوع مشاغل بازار تاكيد كرده است. در طول بازارهاي اصفهان حمام ها و مدارس و چهارسوهاي بسيار زيبايي وجود داشته اند كه برخي از آن ها هنوز نيز پابرجا بوده و بعضاً با همان كاربردهاي قديم به كار مشغول هستند. يكي ديگر از اين سياحان كه او نيز در اواخر قاجار اصفهان را ديده بازار اين شهر را بسيار ممتاز ناميده و بعد از بازار كريم خان زند در شيراز آن را بزرگترين و باشكوهترين بازارهاي ايران به شمار مي آورد.
بازار قیصریه
مهمترين بازار اصفهان بازار قيصريه است كه ميدان امام را به ميدان عتيق (كهنه) و اصفهان عصر سلجوقي مربوط مي كند. اين بازار كه بازار سلطاني نيز ناميده مي شود در زمان صفويه يكي از باشكوهترين بازارهاي ايران و بزرگترين مركز داد و ستد بود كه انواع پارچه هاي گرانقيمت و اجناس مختلف در آن به فروش مي رسيد. سردر بازار قیصریه درشمال میدان نقش جهان واقع است. بازار قيصريه در سال ۱۰۲۹ هجري قمري احداث گرديد و دروازه باشكوه و نفيس آن نيز قيصريه ناميده مي شد. ازآنرو قیصریه نامیده میشد که آنرا از روی نمونه یکی از بناهای شهر قیصریه واقع در آسیای صغیر(ترکیه امروزی) دردوره شاه عباس اول صفوی ساخته اند. يكي از سياحان خارجي آن را "... بزرگترين و مجلل ترين بازارهاي اصفهان ..." ناميده كه سقف آن گنبدي شكل است.
عناصر موجود در بازار
راسته بازار قيصريه در دو طبقه مرتفع ساخته شده كه طبقه بالا به امور دفتري و بازرگاني اختصاص داشت و در طبقه پايين مغازه هاي اصناف گوناگون در كنار هم مستقر شده بودند. از اين بازار بزرگ و مجلل بازارهاي ديگري منشعب مي شدند كه برخي از آن ها هنوز هم فعال بوده و به مشاغل مختلف اختصاص دارند. برخي از اين بازارها عبارتند از : بازار عربان، هارونيه، نيم آورد گلشن، مخلص، سماور سازها و مقصودبيك. در طول اين شاهراه سرپوشيده و مسقّف كه برخي از خارجيان آن را "گالري سرپوشيده" ناميده اند عناصر مذهبي همچون مسجد خياط ها، مسجد نو، مسجد ذوالفقار، مسجد شيشه، مسجد خارجي و دهها مسجد ديگر به فعاليت هاي مذهبي مي پرداختند و بازرگانان و اصناف گوناگون در آن ها عبادت مي كردند. مراكز فرهنگي هم به اعتبار و رونق بازار مي افزودند. مدارسي همچون مدرسه كاسه گران، هارونيه، نيم آورد، جده بزرگ، جده كوچك، ملاعبدالله و ... اين مدارس با معماري خاص ايراني اسلامي ده ها سال است موضوع كتاب ها و رسالات و تحقيقات مهندسين و معماران و سياحان گوناگون هستند. نهادهاي اقتصادي نيز از ديگر جاذبه هائي هستند كه در بازارها وجود داشته اند. برخي از اين نهادها كه "تيمچه" و "سرا" ناميده مي شوند هنوز فعال هستند. مشهورترين اين سراها عبارتند از : سراي اردستانيها، سراي خاني، سراي آقا، سراي پادرخت سوخته، سراي ميراسماعيل، سراي تالار، سراي خوانساري ها، سراي گلشن، سراي جارچي و سراي فخر، اين سراها به همراه كاروانسراهاي متعدد و پررونق بازار اصفهان را به عنصري فعال تبديل كرده كه سياحان با اشتياق از آن بازديد مي كردند و با دقت در سفرنامه هايشان معرفي مي نمودند.
در وسط بازار كه فضاي مدور و وسيعي است قبه اي ساخته شده كه آندره گدار آن را شبيه به گنبدهائي مي داند كه اعراب اسپانيا مي ساخته اند.
ديگر بازارها
در اطراف ميدان امام نيز بازارهاي مشهوري همچون بازار مسگرها، تركش دوزها، كلاهدوزها، لوافها، آهنگرها وجود داشته اند كه تاكنون نام خود را حفظ كرده اند و به همان اسامي ناميده مي شوند.
علاوه بر بازار قيصريه و بازارهاي منشعب از آن بازارهاي ديگري هم در اصفهان وجود داشته اند كه معروف ترين آنها بازار شاهي يا بازارچه بلند است كه در سال ۱۱۱۸ هجري برابر با ۱۷۰۶ ميلادي به همراه مدرسه و سراي فتحيه در زمان شاه سلطان حسين آخرين حكمران صفويه ساخته شد. چهارسوي مشهوري مانند چهارسوي نقاشي و عليقلي آقا و شيرازيها و چهارسوي آجري از آثاري هستند كه همزمان با شكل گيري بازارهاي اصفهان براي انشعاب مسيرها و زيبائي بازارها احداث مي شده اند. محلات اصفهان هم داراي بازارهائي بودند كه برخي از آن ها هنوز باقي هستند. مشهورترين آنها بازار در دشت، بازار بيد آباد، بازار ريسمان و بازار غاز هستند.
گشت و گذاری در بازار اصفهان
شهر اصفهان با انتخاب شدن به عنوان نخستین پایتخت فرهنگی کشورهای اسلامی در سال 2005 در میان مردم این کشورها بیش از پیش مشهور گشته و گردشگران بسیاری را به خود جلب کرده است. این شهر از لحاظ صنایع دستی مهمترین شهر کشور به شمار می آید که بیشتر صنایع دستی کشور اعم از قلم کاری، خاتم کاری، ترمه و... در آن تولید می شود و گردشگرانی که مشتاق به تهیه سوغات ایرانی هستند تقریبا صنایع دستی و سوغاتی های تمام نقاط ایران را در حاشیه میدان نقش جهان و در بازار قدیمی اصفهان می توانند تهیه کنند.
در میان شیرینی های اصفهان گز و پولکی اصفهان از همه معروفتر هستند؛ مهمترین غذای محلی اصفهان که بسیار مورد توجه مسافران و گردشگران است "بریانی" (بریونی) نام دارد که خوراکی گوشتی و بسیار چرب بوده و در بیشتر نقاط شهر می توان آن را تهیه کرد.
صنايع دستي اصفهان
صنايع دستي اصفهان در طول قرن هاي متمادي به عنوان نماينده هنر اصيل قوم ايراني در جهان معرفي شده است. از اين رو اگر اصفهان را مهد صنايع دستي ايران بناميم سخني به گزاف نگفته ايم. چرا كه ويژگي هاي فكري و رواني صنعتگر اصفهاني مانند ذوق، هنر، پشتكار و قناعت موجب شده است تا فرآورده هاي دست ساز اصفهان نه تنها در كشورمان خريداران فراوان داشته باشد بلكه مسافران و گردشگران و علاقمندان خارجي نيز طالب دست ساخته هاي اصفهان با ويژگي هاي خاص آن باشند.
صنایع دستی اصفهان عبارتند از :
خاتم - مينا- مينياتور- نقاشي روي صدف- نمدمالي- خراطي- قالي بافي- گليم بافي- زري و مخمل بافي- مليله و نقره سازي- چشمه دوزي- قلمكار- قلمزني روي مس و برنج- ورشو سازي - كاشي سازي و ...
دیدن بازار تاریخی اصفهان، مغازه ها و محصولات خاص آن، خرید سوغاتی از جمله گز اصفهان و پولکی،خرید صنایع دستی اصفهان که از نظر زیبایی و هنر شهرت جهانی دارند بویژه میناکاری اصفهان از فعالیتهایی است که میتوان در بازار اصفهان انجام داد.
پیشنهاد ویژه: بهتر است صنایع دستی مستقیما ازخود هنرمند سازنده و تولید کننده خریداری شود. هم ارزانتر از نرخ بازار است و هم از نظر کیفیت واعتبار مطمئن تر است. با کمی پرس و جو در بازار یا از طریق اینترنت میتوانید به راحتی آنها را شناسایی کرده و با خود هنرمند تولیدکننده ارتباط برقرار کنید.
منابع:
شهرداری اصفهان
makanbin.com
tishineh.com
anjoman.tebyan.net
beytoote.com
