آسیاب ها معمولا به سه دسته آسیاب های پره ای، قاشقی و تنوره ای تقسیم می شوند که در مناطق کویری معمولا آسیاب ها به شکل تنوره ای بوده است. آب از قنات هایی که در مناطق کویری وجود داشته به تنوره آسیاب ها ریخته می شده و آب از یک سوراخ در پائین تنوره به پره های زیر سنگ ها برخورد و باعث چرخش سنگ رویی می شده است. در گذشته ۶ آسیاب آبی در شهر زواره فعال بود و با استفاده از آب قنات های این شهر، گندم و جو مردم به آرد تبدیل می شد. امروزه متاسفانه ۵ آسیاب تقریبا مخروبه شده یا از بین رفته اند که یکی از این آسیاب های شش گانه، آسیاب «ششم» معروف به آسیاب «خان» به همت بخش خصوصی بازسازی و مرمت شده است.
این آسیاب از نادرترین آسیاب ها در ایران است که شبیه این آسیاب در کل کشور با این ارتفاع تنوره و این حجم از ساختمان وجود ندارد. این آسیاب با زیربنای ۷۰۰ متر مرمت و روتق گرفته و از قنوات زواره آبگیری می شود. در گذشته به دلیل حجم زیاد آب این آسیاب دارای دو خروجی آب بوده است در حال حاضر یکی از خروج های آب این آسیاب به طول مسیر ۵۰۰ متر شامل ۱۳ میله چاه از عمق ۶ متر تا ۱ ونیم متر مرمت و بازسازی شده است. قدمت ساختمان اصلی آسیاب آبی ششم زواره که در عمق ۱۰ متری زمین بنا شده به بیش از ۱۰۰۰ سال می رسد. کارشناسان قدمت قسمت های بعدی این آسیاب آبی را پیش از دوران صفویه می دانند. در بازسازی بزرگترین آسیاب آبی ایران قسمت هایی از سقف این بنا که مربوط به هزار سال پیش است؛ حفظ شده است.
وجود قنات‌های زواره و جوی پر آب در گذشته سبب شده تا مردم این دیار در کنار جوی خروشان آب قنات‌ها، اقدام به ساخت و راه اندازی شش آسیاب آبی نمایند. وجود این آسیاب ها در نزدیک هم حکایت از استقرار جمعیت زیاد و رونق کسب و کار در این منطقه در گذشته به مرکزیت شهر زواره دارد، زیرا فاصله آسیاب آبی اول تا آسیاب آبی ششم کمتر از ۴ کیلومتر است و بین این دو آسیاب آبی ۴ آسیاب آبی دیگر هم فعالیت داشته اند. از ۶ آسیاب آبی شهر تاریخی زواره ۳ آسیاب به کلی تخریب شده که به دلیل توسعه شهر زواره، آسیاب های اول و دوم در محدوده شهر قرار گرفته و بر بقایای این دو آسیاب ساختمان های مسکونی و تجاری ساخته شده است. هم اکنون بقایای آسیاب های سوم و چهارم در دو طرف میدان ورودی شهر زواره میدان امام حسین علیه السلام خودنمایی می کند که قابل احیا و بازسازی هستند. آسیاب آبی پنجم نیز به دلیل تغییر مسیر جاده زواره به اردستان در سالهای گذشته به کلی تخریب شد. آخرین آسیاب آبی زواره که ششمین آسیاب محسوب می شود به آسیاب خان معروف است و هم اکنون در فاصله یک کیلومتری محدوده فعلی شهر زواره واقع شده که به عنوان بزرگترین آسیاب آبی ایران بازسازی شده است. آسیاب های آبی زواره روزگاری رونق داشته و افراد زیادی از طریق آن امرار معاش می کرده اند. این آسیاب ها علاوه بر مکانی اقتصادی، محلی برای استراحت مسافرانی بوده که با پای پیاده از زواره به اردستان یا بالعکس در این مسیر تردد می کرده اند و محلی برای تفریح مردم این شهر به ویژه جوانان نیز بوده است.
منابع:
- iribnews.ir
- isna.ir
