منبر چوبی مشکول برگ زرینی از تاریخ مذهبی منطقه خلخال و کوثر است. خلق این اثر دو ویژگی خاص دارد که یکی مربوط به نوع چوبی است که برای ساخت آن بکار رفته و دیگر نحوه ساخت و اتصال قطعات چوبی آن است که تحسین برانگیز است. در کتاب منبر تاریخی مشکول نوشته مصطفی ملکی گلندوز (فارغ‌التحصیل رشته کارشناسی ارشد مهندس منابع طبیعی و صنایع چوب) آمده که این اثر با کمترین امکانات و بیشترین بهره برداری از آنها ساخته شده است. قدمت ساخت منبر در روایات و کتب اسلامی به زمان پیامبر اکرم (ص) بر می گردد زمانی که پیامبر برای اولین بار به تنه درخت خرمایی که هم اکنون به عنوان استوانه حنانه معروف است تکیه کوتاهی کرد و برای مردم از کنار همین استوانه به عنوان اولین منبر سخن گفت.
تكنيك ساخت و آسيب شناسي
منبر مشكول از چوب گردو ساخته شده و استادكار سازنده آن، بدون استفاده از هيچ گونه اتصالات فلزي و فقط با استفاده از تكنيك فاق و زبانه تمامي قطعات آنرا به يكديگر متصل نموده است. در سده هاي متاخر اسلامي از بستهاي فلزي جهت مرمت و يا استحكام بخشي اين منبر استفاده شده است. در حال حاضر حدود ۲۶۵ قطعه از كل قطعات تشكيل دهنده منبر موجود است كه بزرگترين قطعه مربوط به چارچوب اصلي بدنه آن به طول ۲۲۶ سانتيمتر و كوچكترين قطعه مربوط به تزئينات منبت در كناره هاي منبر و بطول كمتر از ۶ سانتيمتر است. حداكثر ارتفاع اين منبر ۲۲۶ سانتيمتر، طول آن ۱۸۴ سانتيمتر و عرض آن ۱۱۰ سانتيمتر مي باشد. در مورد کاربری نوع چوب مطالعات نشان داده در چهار چوب، پایه ها و قطعات کنده کاری شده از چوب گردو، قطعات گره چینی از چوب راش و قطعات مرمت شده از چوب تبریزی بوده است. منبر مشكول در طول عمر چند صد ساله خود در اثر عوامل مختلف آسيب ديده و بخشهايي از آن از بين رفته است. جابجايي هاي مكرر نيز باعث سست شدن اتصالات و جداشدن قطعاتي از بدنه اصلي آن شده است. همچنين تا دو دهه قبل، پايه هاي اين اثر تاريخي بسيار ارزشمند در كف مسجد دفن شده بود تا مانع از هرگونه جابجايي و سرقت آن گردد که بدليل رطوبت خاك، بخشهاي انتهايي پايه ها و نيز بخشهاي زيرين منبر پوسيده و از بين رفته است. در سالهاي اخير نيز رنگ آميزيهاي متعدد و غير اصولي باعث خدشه دار شدن نماي ظاهري آن گرديده است. در سالهای اخیر منبر تاریخی مشکول به همت منبر ساز قدیمی استان اردبیل استاد جمال ممنونی مرمت شده است.
تزئينات و كتيبه ها
مهمترين و اصلي ترين شيوه تزئيني بكار رفته در منبر مشكول "منبت كاري" است و تمامي تزئينات كتيبه اي و غير كتيبه اي كه شامل نقوش اسليمي و هندسي ميگردد به اين شيوه بر روي چوب اجرا گرديده است. جالب توجه است كه هيچ فضاي خالي و بدون استفاده بر روي اين منبر نميتوان مشاهده كرد و تمامي قسمتهاي آن با سليقه اي منحصربفرد و كادربندي منظم، به تزئينات مختلف هندسي، گياهي و كتيبه اي اختصاص داده شده است و اين تركيب هنرمندانه، زيبايي خاصي به اين اثر تاريخي بخشيده است. تزئينات تماما در كادرهاي به شكل مربع، مستطيل، شش ضلعي، لوزيهاي بادبادكي شكل و ستاره هاي هشت پر اجرا شده اند. كادرهاي طولي كه تقريبا دورتا دور طرفين اين منبر را در بر ميگيرد نيز به كتيبه هايي كه تماما به خط كوفي هستند، اختصاص يافته است. در مجموع ۱۳ كادر داراي كتيبه بر روي اين منبر شناسايي شده كه در بر دارنده ۱۱ متن و جمله مجزاست. لازم به ذكر است كه بخشهاي آسيب ديده اين منبر كه در فوق به آنها اشاره شد نيز داراي كتيبه هايي بوده اند كه متاسفانه از بين رفته اند. بغير از يك كتيبه كه به زبان فارسي است مابقي كتيبه ها به زبان عربي درج گرديده اند. عبارات مذهبي بيشترين مضامين بكار رفته در كتيبه هاي روي منبر مشكول را به خود اختصاص داده اند. عبارات " بسم الله الرحمن الرحيم" و " لا اله الا الله محمد رسول الله" زینت بخش بالاترين قسمتهای چارچوب ورودي اين منبر ميباشند. در دو طرف منبر نيز آيه هايي از قرآن مجيد مانند آيه ۱۶ سوره غافر، آيه ۲۵۵ سوره بقره كه به آية الكرسي معروف است و تمامي آيه هاي سوره توحيد درج گرديده اند. همچنين در متن كتيبه ها به ۳ نام برخورد ميشود. اول: «ابراهيم»، حاكمي كه دوام دولت او آرزو شده است، دوم: «ابراهيم بن ابالفرج» كه كاتب كتيبه ها بوده و سوم: «خليل بن ابراهيم» كه استادكار سازنده اين منبر بوده است. تاريخ ساخت اين منبر نيز بصورت "سنه احدي و اربعون خمس ماته"یعنی ۵۴۱ هجري قمري در ورودي منبر درج گرديده است.
جاذبه های گردشگری
اگر به کوهنوردی و سنگ نوردی علاقه مند هستید حتما سری به روستای مشکول بزنید چرا که روستای مشکول دارای بلندترین و زیباترین کوههای منطقه میباشد و بالا رفتن از این کوهها یک لذت فراموش نشدنی را به همراه دارد. اما آنچه این روزها بیش از همه پیرتقی را معروف کرده پل معلق پیرتقی در این منطقه است که پلی معلق و طولانی و زیباست که بر روی رودخانه قزل اوزون و دره های عمیق و زیبای شهر هشتجین از توابع خلخال کشیده شده و در کنار همین روستا قرار دارد. از دیگر مکانهای دیدنی این روستا می توان به برج تاریخی مشکول، کوه تاریخی قلعه بوینی مشکول، زیارتگاه پیرتقی مشکول و قبرستان قدیمی و اهل سنت مشکول اشاره کرد.
موقعیت مکانی
روستای پیرتقی مشکول در دهستان سنجبد جنوبی به مرکزیت فیروز آباد، شهرستان گیوی استان اردبیل قراردارد.
منابع:
- فرمانداری کوثر
- dana.ir
- didshahr.ir
- sabalanema.ir
