این قلعه که قطعاً یکی از مهمترین دژهای آذربایجان در دوران تاریخی و صدر اسلام و حتی بعد از آن بوده است در حال حاضر یکی از مهم ترین سایت های باستانی ایران محسوب می شود و نشانه هایی از تمدن از چهار هزار و پانصد سال از دوران مفرغ تا عصر اشکانی و دوران اسلامی در آن یافت شده است. البته اینها محصول اکتشافات در زمین های پای قلعه است.
قلعه بوینی یوغون (گردن ستبر) روی قطعات عظیم سنگ واقع شده و دیواره های سنگی ای که ارتفاعی حدود ۳۰۰ متر دارند قلعه را از دو جناح غیرقابل نفوذ کرده اند. جناح های قابل نفوذ نیز با دیواره ای از سنگ و ساروج به شکل غیرقابل نفوذ درآمده بوده اند که بدلیل حوادث طبیعی و انسانی، جنگ و ... اکنون از آن دیوارها جز نشانه هایی، چیزی باقی نمانده است.
عمده مصالح به کار رفته در این دژ سنگ و ساروج است. ملاط ساروج به خوبی قابلیت خود را در طول تاریخ به عنوان چسباننده سنگها نشان داده است. البته برای فضاهای داخل قلعه از مصالحی چون آجر و خشت نیز استفاده شده است.
برای بالا رفتن از کوه پله هایی نیز وجود دارد که حاصل تراش سنگها به وسیله انسان بوده و براحتی می‌توان از کوه مانند پله های امروزی منازل بالا رفت و البته در برخی قسمتهای کوه نیز بسختی می شود عبور کرد و نیازمند مهارتهای صخره نوردی است.
بالای تپه عظیم سنگی نیز شش حوضچه (استخر) دست ساز وجود دارد. این حوضچه ها محصول دست بشر هستند و با دقتی تمام از کف قلعه تراش خورده اند و نشان از توانایی و هنر انسان در تراش و کندن کوه دارند و آب باران و برف در آنها ذخیره شده و مورد استفاده ساکنان قلعه قرار می گرفته است.
وجود این حوضچه ها گویای این واقعیت است که این ذخایر عظیم برای گروهی بزرگ و جهت پاسخگویی به نیازهای آنان در مواقع عادی و به ویژه محاصره های طولانی مدت پیش بینی شده بود. در میان مردم محلی روستای کورعباسلو مشهور است که این استخرها عمقش بسیار زیاد است و انتها ندارد.
با اندک دقتی وجود یک سری جویهای کوچک در قسمت های مشخص از سطوح صخره های اطراف این استخرها قابل مشاهده است که وظیفه هدایت آب برف و باران جهت ذخیره سازی را بر عهده دارند.
از دیگر آثار واقع در این منطقه می توان به آسیاب سنگی اشاره کرد که در دل تخته سنگ های عظیم بوینی یوغون قرار دارد. بقایای این بنای سنگی در جبهه جنوب غربی قلعه پیداست وضعیت ظاهری آن بیانگر این است که این بنا جزئی از تاسیسات دفاعی و ارتباطی قلعه بوده و احتمالاً کنترل ورود و خروج قلعه از این مکان صورت می گرفته است.
این قلعه از نظر موقعیت و ساخت نسبت به قلعه های مشابه دارای اهمیت بیشتری است. بوینی یوغون محصول سختی طبیعت و سازندگی بشر است. دژی محکم، تسخیرناپذیر و غیرقابل نفوذ که در سال های متمادی از دسترس دشمنان دور و محفوظ مانده است. بوینی یوغون فقط یک قلعه نیست، بلکه بخش مرتفعی از یک محوطه و یک شهر یا دهکده قدیمی است. وسعت بسیار زیاد آن که بالغ بر 300 هکتار است و چند لایه‌ای بودن قلعه نشان دهنده استمرار سکونت انسان از دوره اشکانی تا دوره صفوی بوده که از مشخصات بارز این قلعه به حساب می آید.
موقعیت خاص طبیعی، وفور آب و غذای کافی در محل از دیگر ویژگی هایی است که طراحان و سازندگان دژ را در انتخاب این محل مصمم نموده است. البته هیچ دشمنی تاب مقاومت در برابر سرمای طاقت فرسای زمستان منطقه در محاصره های طولانی مدت را نداشته است و این امتیاز بزرگ را اقلیم منطقه بدان بخشیده است.
از سوی دیگر این دژ در محلی واقع شده است که بر منطقه وسیع اطراف کاملاً مشرف می باشد و امکان حملات غافلگیرانه را منتفی می ساخت که خود یک امتیاز دفاعی تلقی می شد. مسلم است که این دژ چنین اسمی را در دوران بعد به خود پذیرا شده است که خود می تواند حاکی از حصانت تحسین برانگیز آن باشد.
این منطقه چند سالی است مورد توجه باستان‌شناسان قرار گرفته و هم اکنون به یکی از مهمترین سایت های باستانی ایران تبدیل شده است. قلعه بوینی یوغون نیز پس از اتمام مراحل کاوش، به سایت موزه تبدیل می شود.
منابع:
iranatlas.info
dana.ir
aftabnews.ir
