مقبره بداق سلطان، در قسمت جنوب غربی شهر مهاباد قرار دارد. این بنا بر روی تپه ای در کنار قبرستانی واقع شده است. این منطقه به گومبه زان (گنبدان) نیز مشهور است. این آرامگاه از دو قسمت، یکی فضای ورودی و دیگری اتاق اصلی تشکیل شده، که قبر بداق سلطان در قسمت اصلی آن قرار دارد. این بنا داخل شهر مهاباد، بین محله های میدان استقلال و باغ شایگان واقع شده و به مرور زمان و بر اثر جنگ، شرایط جوی و ... فرو ریخته بود، که در سال ۱۳۷۰ محمود پدرام، مسئول وقت میراث فرهنگی شهرستان مهاباد، آنرا حفاری کرد و بقایای پی در ستون آجری قرینه نمودار و فرم اصلی معماری هویدا شد. ورودی اصلی از شمال به جنوب و شامل دو در به سالن اول و یک در به اصل مقبره گنبدی است که قرینه آن در قسمت جنوبی وجود دارد و با اندکی بررسی مشخص شد که به علت قرارگرفتن جهت قبله در جنوب، در اصلی قبر در این قسمت واقع شده و دیگر اینکه ورودی دوگانه به این علت بوده که در روزهای خاصی چون جمعه ها و اعیاد مردم از یک سو وارد و از طرف دیگر خارج شوند یا شاید مسئله جدا بودن زن و مرد را حل می کرده است. این بنا ترکیبی از سنگ و آجر قرمز چهارگوش و ملاط ماسه و آهک و دقیقا بر اساس فرم معماری مقابر دوره صفوی است، که از سه قسمت شمالی، جنوبی و گنبد دوار مرکزی تشکیل شده است. ورودی شمالی بر اثر حادثه ای سالها بعد از احداث تخریب شده که با حفاری اولیه و بیرون آمدن از راههای زیرین بنا که به صورت ازاره زیر سنگ های بنا گذاشته شده، مشابهت کاملی با بنای مسجد جامع مهاباد دارد. با توجه به ابعاد و اندازه آجرها و فرم معماری گنبدی و پایه های ایوانی و مقایسه پلان مقبره با بناهای مشابه، میتوان گفت این بنا نزدیک به سیصد و پنجاه سال پیش ساخته شده و از آثار کامل و مهم دوره صفوی و در شمار مقابر مهم این دوره در منطقه بوده است. این بنا مجموعا هفت جرز یا پایه تزئینی در قسمت شرق و غرب با طاقنماهای تزئینی ورودی ایوان شمالی و جنوبی دارد. گنبد اصلی به فاصله ۱/۲۰ متر از ورودی اصلی در قسمت شمالی و تقریبا در مرکز بنا قرار گرفته و قبور پیدا شده در اطراف آن مربوط به دوره ای مشابه است و بداق سلطان نیز در این مکان دفن شده است. احتمال می رود یکی از قبور متعلق به شخص نیکوکار و خیری باشد که اهالی وی را مهم می دانسته اند و شاید به همین علت به صورت زیارتگاه درآمده است. ضمن حفاری، تکه سنگهای اصلی گور بداق سلطان که در مرکز گنبد قرار گرفته و از سنگ مرمر مشابه با گرانیت بود پیدا شده است و در گوشه ضلع جنوبی مقبره سنگ گور دیگری با این نوشته نمودار گردیده: ((هذا مرقد المرحوم المغفور عبدالله خان ابن المرحوم بوداق خان المکری سنه ۱۲۶۲)) نوشته این گور نشان می دهد که سایر قبور خارج از گنبد نیز متعلق به بستگان بداق سلطان بوده که این امر نیز با نظام های فئودالی دوره صفوی سازگار بوده است. در نزدیکی این بنا، ویرانه بناهایی به چشم میخورد که از نظر معماری بسیار به آرامگاه بداغ سلطان شبیه می باشد و چنین به نظر می رسد که این بناها با آرامگاه بداغ سلطان در ارتباط بوده باشند. شاید این بناها را برای حفاظت از آرامگاه و خدمت به شیفتگان و دوستداران و زوار بداغ سلطان ساخته بوده اند.
زندگینامه
بداق سلطان یا بداغ سلطان که نام وی در تاریخ اجتماعی منطقه همیشه به نیکی برده شده در زمان شاه سلیمان صفوی می زیسته و بسیار مورد توجه و احترام او بوده و نزد مردم به علت خدماتی که به آنها و خاک مکری انجام داده محبوبیت زیادی داشته است. بداق سلطان یا بداغ سلطان فرزند شیر خان از نوادگان صارم بگ مکری و حکمران مهاباد در دوران صفویه و از سرداران این دوره بوده است که به واسطه آثار ارزشمند تاریخی که از خود به جای گذاشته از وی به نیکی یاد می شود. بداغ سلطان از سال ۱۰۶۰ تا ۱۱۱۱ هجری قمری حکمران منطقه عمومی مهاباد با وسعت زیادی بوده که غیر از مهاباد، پهنه حکمرانی او از دامنه کوه (قندیل) مرز ایران و عراق تا مراغه در آذربایجان شرقی و از آنجا تا ارومیه گسترش داشته و در دامنه کوه ییلاقی قندیل مرتع و چراگاه و اغنام و احشام ایلات و چادرنشینان به نام (یورت بداق) هنوز به زبان ترکی بر سر زبانها باقی است. بداق سلطان ابتدا درمیرآباد ساکن شد و سپس محل امروزی مهاباد را (که در آن زمان سابلاغ نامیده می شد) به عنوان مرکز قلمرو مکری انتخاب کرد. در سال ۱۰۶۰ ه.ق بداق سلطان با شاه عباس دوم صلح کرد و شهر سابلاغ را که در جریان جنگها مدتی متروک و مخروب شده بود، بار دیگر آباد ساخت. بداق سلطان ابتدا مسجد جامع را در شهر بنا کرد که سنگ نبشته آن حاکی از اتمام ساخت آن در سال ۱۰۸۹ ه.ق است. قبل از مسجد جامع (مسجد سور)، پل بزرگی نیز موسوم به پل سرخ (پردی سور) در سال ۱۰۸۴ بر رودخانه مهاباد احداث نموده بود، مسجد در حال حاضر جهت برگزاری مراسم مذهبی از جمله نماز جمعه مورد استفاده قرار دارد و پل به دلایل نامعلوم علیرغم عدم هیچگونه مزاحمتی، در زمان احداث سد مهاباد تخریب گردید. از دیگر اقدامات ارزشمند وی احداث کتابخانه ای بزرگ است. سد رودخانه ساوجبلاغ، قنات شهر، کاروانسراهاى متعدّد، حمّام و … از دیگر خدمات وی می باشند که بسیاری از آنها از بین رفته است. از دیگر آثار منسوب به دوره وی پل بداغ سلطان و بند های لج و داره لک می باشد. کوخی کورته ک در روستای رفته (جاده مهاباد به سردشت) نیز از آثار منسوب به وی است. گفته می شود بداق سلطان در سال ۱۱۱۲ در یکى از جنگ هاى صفوی (شاه سلطان حسین) در نزدیکى ایروان کشته شد. اما در هنگام خاکبرداری و نظارت بر بازسازی مقبره بداق سلطان تکه ای از لوح شکسته با ذکر تاریخ سال ۱۱۱۱ هجری قمری یافته شده که برخی با استناد به این سند مدعی اند که بداق سلطان در سال ۱۱۱۱ هجری قمری رخت از جهان بربسته است. جسد وى را به خاطر خدمات گرانبهایش به مهاباد آوردند و در آنجا دفن کردند و آرامگاه فعلی بداق سلطان مکری در مهاباد قرار دارد. آوازه نام وی در سراسر کردستان و نواحی دیگر پراکنده است. مردم از نواحی دور و نزدیک در روزهای تعطیل و مخصوصاً چهارشنبه ها به زیارتش می شتابند و او را صاحب کرامت می دانند.
منابع:
- fa.wikipedia.org
- seeiran.ir
- irna.ir
