ساکنان مهاباد به سبب اهمیت آب از گذشته های بسیار دور تاکنون این مایه حیاتی را از مناطق بالادست با استفاده از قنات که در زبان محلی به آن "کاریز" می گویند به داخل شهر آورده و با ساخت بناهایی به نام حوضخانه که بکارگیری معماری اسلامی نیز در آن مشهود است، به آن تقدس خاصی دادند. حوضخانه های این شهر که بیشتر در نزدیکی مساجد بنا شده اند در گذشته مکانی برای تامین آب برای وضو گرفتن و حتی استفاده برای آب شرب مردم بود و به همین خاطر از گذشته مورد توجه همگان قرار داشته و از اهمیت زیادی برخوردار است. مسجد "رستم بیگ" که در خیابان صلاح الدین غربی مهاباد واقع شده حوضخانه تاریخی نیز به همین نام در محوطه آن قرار دارد. "این بنا در سال ۱۲۰۲ هجری قمری تاسیس شده و دارای گنبدی آجری، طاق های سه قسمتی و مدور است و آجرهای به کار رفته در آن از نوع چهارگوش قرمز و ملات به کار رفته در آن گچ و خاک است، زیربنای این حوضخانه از سنگ های متراکم ساخته شده و دیوارهای آن تا ارتفاع ۹۰ سانتیمتر صاف و صیقلی است. مسجد فاقد مناره بود اما حیاط بزرگ و موزاییک شده ای دارد و در ضلع غربی آن که قدیمی تر به نظر می‌رسد، حوضخانه قدیمی و تاریخی رستم بیگ از دور خودنمایی می کند که با درب کوچکی ۲ بخش قدیمی و جدید از هم جدا می شود.
در بخش قدیمی چند درخت کهنسال وجود دارد. ورودی بنای حوض خانه در سمت شرق بنا با ارتفاع حدود ۲.۵ متر و عرض یک متر و دارای طاق جناغی با تزئینات آجرکاری است. فضای داخلی به صورت مربعی ۸۵ سانتی متری از جنس سنگ های آهکی صیقلی بوده و در کف بنا حوضی به طول ۳.۵۴ متر، عرض ۲.۵ متر و عمق ۴۰ سانتی متر دیده می شود که آب از طریق یک کانال وارد حوض شده و در اطراف حوض کانالی کوچک به عرض ۱۲ سانتی متر وجود دارد که سرریز آب حوض را جمع آوری و به خارج از بنا منتقل می کند. دو ضلع شرقی و غربی ۲ طاق و تاقچه داشته و سقف گنبدی شکل آن با آجر ساخته شده است که چهار نورگیر درکنارها و یک نورگیر مدور در وسط، روشنایی حوض خانه را تامین می کند، پس از بازسازی این بنا توسط میراث فرهنگی مهاباد سقف آن با ایزوگام عایق شده که با بقیه بنا همخوانی ندارد. آب این حوضخانه از طریق قنات یا "کاریز" از مناطق بالا دستی مهاباد تامین می شود. هنوز هم با وجود ساخت و سازهای متعدد در اطراف این بنا باز هم آب در داخل حوض خانه جریان دارد. در قسمت پایینی بنا بقایایی از سرویس بهداشتی سنتی که در گذشته بخشی از حوض خانه بود دیده می شود که هنوز بازسازی نشده اما آب حوضخانه در داخل کانال آن در جریان است و سپس از طریق همان کانال به خارج از محوطه مسجد هدایت می شود. این بنا در خیابان صلاح الدین شرقی، کوچه قاضی زاده مهاباد واقع شده است.
منابع:
- irna.ir
- mahabadsafar.blogsky.com
- disamag.com
