سلماس از شهرهای تاریخی استان آذربایجان غربی است که پیشینه آن به چندین هزار سال می رسد. سلماس را می توان یکی از شهرهای مهم و پراهمیت در تحولات تاریخی و سیاسی ایران دانست. پس از زلزله ای شدید شهر جدید سلماس با توجه به اصول شهرسازی مدرن و با طرح شطرنجی ساخته شد که سبب شد لقب اولین شهر شطرنجی ایران را بخود بگیرد. این شهر تاریخی و با اهمیت با توجه به موقعیت جغرافیایی خود و قرارگیری در سرزمین آذربایجان دارای دیدنی ها و جاذبه های گردشگری بسیار است. یکی از این جاذبه ها کلیسای روستای هفتوان است.
کلیسای گئورگ مقدس (به ارمنی: Սուրբ Գեւորգ Եկեղեցի) در اواخر دوره صفوی بازسازی شده است و قدمتی بیشتر دارد. تاریخ بنای این کلیسا طبق آنچه که بر قطعه سنگی واقع در قسمت غربی صحن کلیسا ذکر شده است سال 1652 میلادی است در حالیکه بعضی شواهد موجود در سمت شرقی کلیسا بنای آن را قدیمیتر از تاریخ مذکور نشان می دهد. این کلیسا در حال حاضر نیز همچنان فعال بوده و محل زیارت زائران ارمنی سلماس و دیگر نقاط ایران است. طبق روایت نازار گورویانس،نویسنده و محقق ارمنی، که بین سالهای 1890 لغایت 1898 به این منطقه سفر نموده است، تا سال 1828 که در پی عقد عهدنامه ترکمنچای مهاجرت جمعی ارامنه صورت گرفت، اکثریت سکنه این روستا را ارامنه تشکیل میدادند ولی در هنگام مسافرت ایشان تعداد ارامنه ساکن روستا بسیار کمتر بوده است. در محوطه کلیسا تعداد زیادی قبر با کتیبه هایی به زبان ارمنی و نقوش مذهبی دیده می شود که مربوط به اسقف های آن زمان است. در جوار این کلیسا بقایای سردر تئاتر هفتوان نیز واقع شده که در سال 1914 میلادی ساخته شد و از آن به عنوان محل برگزاری تئاتر استفاده می شده است.
ویژگیهای معماری
در خصوص بنای این کلیسا باید خاطر نشان ساخت که بررسیهای معماری نشان مید هند که کلیسا در دو دوره مختلف بنا شده است به این صورت که بخش شرقی آن نسبت به بخش غربی از قدمت بیشتری برخوردار است. لذا بنای کلیسا به صورت متمایز به دو بخش شرقی و غربی تقسیم میشود. قسمت شرقی که بنایی است دارای گنبد، ساختمان اصلی کلیسا را تشکیل میدهد و دارای پلان مستطیلی شکل با جهت شرق به غرب است که گنبد آن برروی دو ستون ستبر متصل به دیوارهای شمالی و جنوبی و منتهی الیه دیوارهای محراب استوار است و ساق گنبد دارای نورگیرهای متعددی است. در درون محراب نسبتا وسیع کلیسا که در سمت شرق آن قرار دارد سه طاقی با قوسهای کوچک ساخته شده و در دو سمت محراب نیز اطاقکهای مربع شکل کم وسعتی بنا شده اند. بخش غربی کلیسا که دیرتر بنا شده است و به بخش شرقی متصل است دارای صحن مربع شکلی با چهار ستون و پلان مربعی شکل است بطوریکه سقف آن برروی قوسهای بین ستونها و دیوارهای کناری متکی است. بر سقف صحن کلیسا ناقوسخانه کوچکی قرار دارد. تنها ورودی کلیسا که از خارج دارای حجاریهایی است در قسمت زیر ناقوسخانه و در دیوار غربی کلیسا واقع شده است.
احتمال میرود که بخش شرقی کلیسا قبل از بنای بخش غربی آن دارای ورودی در سمت غرب بوده است که هنگام اتصال به بخش جدیدتر این ورودی به همراه بخشی از دیوار غربی به عرض ستونهای صحن تخریب گردیده است تا فضای داخل دو بخش شرقی و غربی یک اندازه شوند. دیوارهای داخلی کلیسا با گچ و دیوارهای خارجی با خشت پوشانده شده اند. بر روی سنگهایی که در دیوارها کار گذاشته شده نوشته هائی به زبان ارمنی دیده میشود. کلیسای هفتوان کاملاً از سنگهای سیاه آذرین تراش دار و با دقت خاصی کار شده است. گنبد مرکزی آن به صورت هرم دوازده تَرک بوده و بنا بر روی چهار ستون سنگی قرار گرفته است. در قسمت ورودی کلیسا چندین کتیبه به خط ارمنی و نقوش مذهبی دیده می شود که نشانگر ساخت اولیه بنا در قرون سیزده و چهارده میلادی است. محراب روی سکوی سنگی با دسترسی دور ردیف پله در ضع شرقی یعنی روبروی درب ورودی اصلی قرار گرفته و به احتمال زیاد دارای تزئینات نقاشی است که هنوز از زیر اندودهای موجود بیرون نیامده اما تزئینات نقاشی دیواری زینت خاصی به فضای روحانی کلیسا بخشیده و در دیواره های طرفین محراب چشم نوازی می کنند. موضوع نقاشی ها در خصوص حضرت مریم (ع) و حضرت عیسی (ع) و همچنین داستان هایی براساس بهشت و جهنم و آخرت طراحی شده است. این بنا در اثر زلزله سال 1930 میلادی خسارت سنگینی دید و پس از آن بازسازی شد. در اطراف کلیسا بقایای بنای تئاتری مربوط به قرن نوزدهم میلادی و همچنین بقایای یک قبرستان قدیمی دیده میشود.
منابع:
- فرمانداری سلماس
- sami4.rozblog.com
- tasnimnews.com
- fa.wikipedia.org
- urmiachto.ir
