شهرستان خوی از آنجا که بیشترین مساجد تاریخی را در استان آذربایجان غربی در خود جای داده است، به دارالمومنین شهرت دارد. مساجد حاجی بابا، ملأ حسن، حجتیه، شیخ، سیدالشهدا، داش آغلیان، سلمان خان، ملااحمد، مطلب خان، مسجد قرمز چورس و مسجد خان از مساجد قدیمی و تاریخی این شهرستان به شمار می روند. تزئین کاشی کاری ها با مظاهر معنوی و مفاهیم والای مذهبی در انتخاب رنگ، شکل و فرم در این مساجد چنان زیبا است که انسان را به سوی خود جلب می کند و در واقع دریچه ای از شناخت عظمت معماری اسلامی به روی انسان می گشاید. گنبدهای آجری با مناره ها و گلدسته های بلند، رواق ها با ستون های سنگی تراشیده و بدون تزئینات، شبستان های فراخ و دل گشا با طاق نماهای بزرگ قوسی و محراب هایی با گچبریهای ساده از مهمترین ویژگی های معماری مساجد تاریخی خوی است.
مسجد «مطلب خان» خوی که از بزرگ ترين مساجد تاريخی و رو باز كشور است، از بناهاي قديمي و درخور توجه خوي می باشد. این مسجد با پلانی مربع شکل که دور تا دور آن حجره هایی به صورت دو طبقه تعبیه شده دارای اهمیت تاریخی و معماری بسیار است. نمای بیرونی مسجد فاقد تزئینات است اما صحن مسجد با محرابی بلند به صورت زیبا و هنرمندانه گچبری شده است. مسجد مطلب خان خوی در کنار ده ها مسجد تاریخی استان آذربایجان غربی به عنوان بزرگ ترین مسجد روباز از ویژگی معماری بی نظیری برخوردار است.
تاریخچه
مسجد مطلب خان بازمانده از دوره ایلخانی است و سبک معماری آن متعلق به دوره سلجوقی است. این مسجد در دوره قاجار (در حدود ۱۲۵۵ هجری قمری) توسط شخصی به نام مطلب خان که از نوادگان دختری مرحوم شیخ بهایی و مرصع کار ویژه نایب السلطنه عباس میرزا بوده، بازسازی و نیز تغییراتی در آن داده شده است. در خصوص تاريخ ساخت و صورت اوليه بنا اطلاع دقيقي در دست نيست و در سالهای اخیر نیز مورد مرمت واقع شده است.
ویژگیهای معماری
این مسجد متعلق به در دوره ایلخانی است، با سبک معماری ویژه سلجوقیان که پس از ویرانی در اوایل دوره قاجار تجدید بنا شده است. مسجد مطلب خان از داخل بشکل هشت ضلعی ساخته شده و شبستانی بزرگ روباز و مربع شکل دارد که که دور تا دور آن را حجره های دو طبقه و شاه نشین های رفیع و ایوانی عظیم احاطه کرده است. جبهه بیرونی و درونی این مسجد آجری فاقد هر نوع تزئینات می باشد و فقط قسمت فوقانی شاه نشین بالای محراب ورودی شبستان، با مقرنس های درشت گچی زینت داده شده است. قسمت های داخلی ایوان و طرفین ورودی آن از طریق آجرچینی (با پس و پیش آوردن آجرها) سایه‌روشن دلپذیری یافته است. گویا این زیرسازی و فرم کار جهت انجام تزئیناتی مانند روکار آجری یا سنگ منظور شده که ناتمام باقی مانده است.
بناي کنوني مسجد به ابعاد تقريبي ۲۳×۳۰ متر، درميان داراي صحن روباز به ابعاد تقريبي ۱۶×۱۶ متر است که در اطراف آن، حجرات دوطبقه، شاه نشين هاي رفيع و در میان آن، حوض سنگي بزرگي قرار دارد. در بخش شمالي، شبستاني مستطيل شکل به ابعاد تقريبي ۶×۱۰متر ساخته شده است. با مطالعه نقشه و ويژگي هاي ساختماني بنا تا حدودي مي توان وضعيت اوليه بنا را بازسازي کرد که بر طبق آن، بناي اوليه به صورت گنبدخانه اي بزرگ با ايواني در نماي شمالي بوده است. فضاي داخلي گنبد خانه به ابعاد تقريبي ۱۶×۱۶ متر با پوشش بزرگ گنبدي مسقف مي شده و در اضلاع داخلي آن، شاه نشين هاي بزرگ و درميانه ضلع جنوبي، محراب بزرگي قرار داشته است. در دو زاويه جنوبي بنا، جرزهاي حجيم و در داخل آنها راه پله هايي براي دسترسي به پشت بام ساخته شده بود. جرزهاي حجيم جنوبي و زواياي مستحکم شمالي بنا ممکن است تکيه گاه و پشتبند گنبد بزرگ بنا بوده باشد. بعد از ساخت بنا تا دوره قاجار، گنبد بنا فروريخته و بازسازي آن در دوره قاجار امکان پذير نبوده است. بدين خاطر، فضاي گنبد خانه در اين دوره تبديل به صحن روباز گرديده و ايوان نيز به صورت نمازخانه اي تغييرشکل يافته است.
مسجد مطلب خان خوی ویژگی های معماری کم نظیر دارد که این مسجد را از دیگر مساجد تاریخی کشور متمایز کرده است، در واقع محراب این مسجد با ۱۲.۵ متر ارتفاع و ایوان آن با ۲۵ متر ارتفاع از بلندترین محراب ها و ایوان های مساجد در ایران است. قسمت بالای محراب ورودی شبستان، با مقرنس های درشت گچی تزئین شده و در طبقه بالا در چهار گوشه شبستان فضاهایی با نرده های چوبی برای نشستن زنان تعبیه شده و دسترسی به این فضاها از طریق پله هایی که در چهارگوشه بنا وجود دارد تأمین شده است.
محوطه سازی، تعمیر سازه های چوبی، تعویض آجرهای پوسیده، کف سازی و مرمت بام، حجره ها، عایق کاری قسمت های فرسوده و کف سازی ایوان از جمله محورهای عملیات مرمت این مسجد زیبا و تاریخی در سالهای اخیر است. از ویژگیهای دیگر این مسجد که بر روی آن اعمال شده است وجود پوشش مسقف موقت است که قابل برداشتن و نیز جمع کردن می باشد. پوشش فلزی گنبد مسجد مطلب خان خوی سازه ای سبک با قطر دهانه ۱۸ متر و ارتفاع ۱۷ متر است که در مواقع نیاز مورد استفاده قرار می گیرد. قابل یادآوری است که در ضلع غربی و شمالی مسجد تعداد زيادی مغازه و سرويس بهداشتی احداث شده و در ضلع جنوبی پاساژی ساخته شده است كه می توانند در امر ارائه خدمات و ايجاد امكانات رفاهی برای بازديد گردشگران مفيد واقع شوند.
موقعیت مکلنی
اين مسجد درمرکز شهر خوی، کنار بازار قدیمی (حدود سی متری بازار) و ابتداي خيابان طالقاني در مجاورت چند مسجد قديمی ديگر واقع شده است.
منابع:
- خانم علیلو از شهروندان شهرستان خوی
- میراث فرهنگی استان آذربایجان غربی
- fa.wikipedia.org
- mehrnews.com
- urmia.irib.ir
- iqna.ir
