اين قلعه در 28 كيلومتري جنوب هشترود بر بالاي تونل راه آهن تهران تبريز مابين دو رود قرانقو و شورچاي قرار دارد. با توجه به آثار جاي مانده قدمت اين قلعه از هزاره دوم پيش از ميلاد تا دوران تيموريان بر پا بوده و در دوره اشكانيان بسيار پر رونق بوده است. قلعه ضحاك همان قلعه اژدهاك مادها است و آثاري هم از ديوارچيني اورارتوييان در آن ديده ميشود. برجهاي ديده باني اشكاني قلعه هم چنان سالم مانده اند.
این قلعه را نخستین بار سرهنگی بنام مونت ایت monteith انگلیسی در سال 1830 کشف کرده است و در حوالی سال 1840 راولینسن مطالعاتی جهت کشف خط نوشته های سنگی بر روی آن انجام داده است. این قلعه در دوره اسلامی و شاید دوره اسماعیلیه استحکامات بیشتری یافت.
در بقایای این حصار قدیمی هنوز جایگاه دروازه ای مشخص است که در اطراف ان سفال های متعلق به هزاره دوم قبل از میلاد یافت شده که از قدمت آن حکایت می کند. همچنین در گوشه این قلعه بنای مکعب مستطیل شکلی بنام پاویون قرار دارد که دقیقا به دوره ساسانی و اشکانی بر می گردد. طول خارجی این بنا در جهت شمال و جنوبی حدود ده متر و عرض آن در امتداد محور عرضی نه متر می باشد. در نمای غربی کتیبه ای تزئینی مرکب از صفحات گچبری شده به جای مانده است که به احتمال قوی پاویون قلعه را به دوره اشکانی می رساند.
مشخصات بنای قلعه:
قلعه ضحاك با بیش از سه هزار سال قدمت از دژهای مهم اقوام مانایی و مادها بوده است. در این قلعه مخازن سنگ، آب انبار، آسیاب، سالن شورا، حمام و ده ها آثار دیگر وجود دارد. نیمی از اتاق های قلعه بی سقف در زمین كنده شده و نیم دیگر در كوه و به صورت حفره ای درآورده شده است. اغلب این حفره ها چاله آبی هم (آب انبار) دارند. همچنین بر دیوارهای این حفره های سنگی، طاقچه های كوچكی كنده شده است. در داش قلعه ضحاك، تك حفره هائی نیز دیده می شود كه تمام آن را در صخره های عمودی كوه كنده اند. علاوه بر اینها، آب چشمه ای كه در دامنه كوه مقابل قرار دارد با فشار متوسط لوله هایی كه در زمین كار گذاشته شده از روی پشته مابین گذشته و به ارتفاع قلعه می رسد. مسیر لوله آب از روی بستری كه در زمین به وضوح نمایان است معلوم می گردد، به علاوه تكه های متعددی از لوله های گلی و بقایائی از قالب سنگی كه با بی قیدی از بستر كنده شده است در اطراف دیده می شود. بستر لوله به عرض پنجاه سانتی متر و عمق آن حداقل یك متر بوده است. لوله های گلی تقریباً از بهم پیوستن تكه های کوچکتر تكمیل شده و در بستر قرار گرفته اند. این قلعه از تاراج و كندوكاوهای غیرمجاز در امان نبوده و فضای اطراف قلعه پوشیده از حفره هایی است كه توسط غارتگران برای بدست آوردن عتیقه، زیرورو شده است.
مجموعه باستانی قلعه ضحاک در حدود ۱۰ کیلومتر طول و ۲-۱ کیلومتر عرض دارد. تنها بنای خارج از خاک که تقریباً سالم باقی مانده است عبارت است از یک چهار طاقی، که در اثر مرور زمان پوشش طاق و یکی از پایه های آن به گفته اهالی به دست یک افسر انگلیسی (شاید همان کاشف این قعله) در زمان جنگ جهانی دوم برای یافتن کتیبه و عتیقه جات در زیر پایه طاق های آن تخریب شده که مورد مرمت قرار گرفته است. حاصل کاوش در دو فصل گذشته، کشف یک تالار وسیع ۱۱× ۱۱متر با راهروهای جانبی مقادیر زیادی گچبری در طرح و نقشهای متنوع که بیشتر با رنگهای اخرائی، زرد، آبی و سبز تزئین شده اند. این نقوش، شامل نقوش برجسته انسانی و حیوانی، نقوش هندسی و گل و گیاه است. مصالح به کار رفته در این چهار طاقی آجر و گچ می باشد. ابعاد آجرها ۳۲×۳۲ و به ارتفاع ۱۰ سانتیمتر است. این مجموعه در روی تپه ای که سطح آن نسبتاً مسطح می باشد واقع شده است. ماحصل عملیات کاوش درمنطقه نشانگر استقرار تمدن پارتی است. از نحوه استفاده از این قلعه در دوران اشکانی و همچنین دوران پس ازاسلام، اطلاعی در دست نیست. در واقع این قلعه نیز همانند قلعه های موسوم به قلعه دختر است که نمونه ٬هایی از آن را در فیروزآباد و همچنین ارگ بم می توان یافت؛ این قلعه ممکن است نمونه ای از معبد آناهیتا نیز باشد.
در سه کیلومتری ایستگاه خراسانک و بر فراز کوهساری که تونل مستقیم و طویل دو کیلومتری راه آهن مراغه به میانه از آن می گذرد بقایای این قلعه به چشم میخورد. عده ای از باستان شناسان بنای این قلعه را متعلق به دوره ی ماد ها می دانند که بعد ها نیز در دوران هخامنشی ، اشکانی ، ساسانی مورد استفاده قرار گرفته و در دوره های اسلامی به صورت دژ و سیخ بزرگی درآمده است آنچه امروزه بیش از هر چیزی جلب توجه می کند چهار طاق زیبایی از عهد ساسانی است . این بنا دارای سقفی با پوشش ضربی است . به گفته برخی از باستانشناسان بر خلاف طاق های دیگر دوره ساسانی از این چهار طاق به عنوان افروختن آتش استفاده نمی شد بلکه به عنوان برج دیده بانی که مشرف به دره ها و دشت های اطراف بوده است به کار می رفت و مصالح این قلعه به خصوص چهار طاق های آن از آجر های بزرگ سرخ رنگ می باشد که مانند بسیاری از بنا های دوره ی ساسانی آجرهای آن به صورت افقی و قائم روی هم قرار گرفته است. بقایای دیواره های سنگی و گچی قلعه ضحاک ظاهرا از دوران ما قبل اسلام است و احتمال می رود در قرون سه و چهار تعمیرات و الحاقاتی در آن صورت گرفته شده است معهذا این بنا تا قبل از اسلام و تا دوره اسماعیلیه مورد استفاده قرار گرفته است .
داستان ضحاک :
ضحاک از پادشاهان اسطوره ای ایرانیان است. در شاهنامه پسر مرداس و فرمانروای دشت نیزه وران است. او پس از کشتن پدرش به ایران می‌تازد و جمشید را می کشد و بر تخت شاهی می نشیند. با بوسهٔ ابلیس، بر دوش ضحاک دو مار می روید. ابلیس به دست یاری او آمده و می گوید که باید در هر روز مغز سر دو جوان را به مارها خوراند تا گزندی به او نرسد و بدینسان روزگار فرمانروایی او هزار سال به درازا می کشد تا این که آهنگری به نام کاوه به پا می خیزد، چرم پارهٔ آهنگری اش (درفش کاویانی) را بر می افرازد و مردم را به پشتیبانی فریدون و جنگ با ضحاک می خواند. فریدون ضحاک را در البرز کوه (دماوند) به بند می کشد.
نگاره های قلعه:
مهمترین این نگاره ها، کلاغی است که پنجه بر پشت گاو زده و بسیار شبیه به میترا در آیین مهر است. این نگاره در یک فضای ۱۲۱ متر مربعی به دست آمده است و در کنار آن نگاره های دیگری همچون یک سرباز پارتی، سر چند شیر در حال غرش، تصویر یک ایزدبانو، تصویر یک مرد در درون گل نیلوفر یا پرتوهای خورشید، به دست آمده است.
موقعیت و حدود جغرافیایی قلعه ضحاك :
این قلعه در 22 درجه و 37 دقیقه عرض شمالی و 9 درجه و 47 دقیقه طول شرقی و در ارتفاع 1800 متری از سطح دریا های آزاد واقع شده است. قلعه ضحاك در ارتفاعات كوهستانی محلی در پیچ رودخانه قرانقوچای و شرق كوههای سرملو و ایستگاه خراسانك و جنوب روستای عربلو و غرب روستای دلمه و شمال روستا های دانقاران و خواجه محمود قرار گرفته است. روخانه قرانقو در مسیر خود بعد از عبور از جنوب ایستگاه خراسانك به طرف شرق بعد از سه كیلو متر طی مسیر كنار خط آهن خراسانك میانه جهت جریان خود را در دهانه تونل دوم به شمال تغییر داده و بعد از نیم طوافی شاخه شور چای را دریافت كرده و به طرف میانه و قزل اوزن سرازیر میشود.
آب و هوای منطقه وشهرستان هشترود
آب و هوای این شهرستان در زمستان سرد خنك و در تابستان معتدل است بطوری كه در تابستان ها متوسط دمای این شهرستان حداكثر 30 درجه می باشد كه نشان دهنده این مطلب است كه هشترود تابستانهای معتدل و خوبی داشته است اما در زمستان به طور متوسط دمای این شهرستان 19 - درجه می باشد كه این هم نشان دهنده این مطلب است كه این شهرستان زمستانی سردی را دارد به طورمتوسط بارندگی این شهر در سال 81 ـ 350 میلیمتر بوده است كه این رقم بارندگی نشان می دهد كه هشترود دارای زمینها و مناطق حاصلخیزی است به همین دلیل است كه شغل اكثر مردم این شهرستان دامداری و كشاورزی است تعداد روزهای یخبندان این شهرستان 118 روز میباشد و مجموع ماهای خشك و یخبندان 7ـ8 ماه است متوسط رطوبت نسبی 68% در صد است و متوسط تبخیر در این شهر 350 میلیمتر و در دهستانهای هشترود 355 میلیمتر می باشد ، هشترود از نظر اقلیمی در ناحیه نیمه خشك مدیترانه ای واقع شده است.
پیشنهاد:
برای سفر به مناطق سردسیر کوهستانی از جمله این منطقه به همراه داشتن وسایل گرما زا و لباس مناسب از ضروریات است.
وسیله مسافرت به منطقه:
قطار .اتو بوس و یا مینی بوس سرویس های عمومی شهرستان هشترود و یا ماشین سواری شخصی.
موقعیت مکانی:
این قلعه در ۲۰ کیلومتری جنوب شرقی شهرستان هشترود ، شرق ایستگاه راه آهن خراسانک ( هشترود ) و مجاورت روستای عربلو واقع است.
مسیردسترسی به قلعه:
برای رفتن به منطقه این قلعه از تبریز،جاده ای که از تبریز شروع شده بعد از طی مسافتی حدود 120کیلو متر که قسمتی از آن از اتوبان تبریز تهران می گذرد به سه راهی هشترود و مراغه می رسد که بعد از رسیدن به هشترود و طی مسافتی به طول 14 کیاو متر بایستگاه روستای خراسانک می رسید وسیله مسافرت هر چه باشد در این روستا پارک میکنید پیشنهاد می شود صبحانه در کنار وسیله نقلیه صرف شود و تدارکات ناهار و لباس ضد آب وزیر انداز در کوله پشتی همراه باشد پس از طی مسافتی حدود نیم ساعت به جلو ی تونل اول قطار می رسید پیشنهاد می شود هیچ وقت بخاطر کوتاهی راه از داخل تونل استفاده نکنید بغیر از هوای کثیف و خطر ورود قطار چیزی نخواهید دید بهتر است از دست راست فضای آزاد استفاده کنید تا هوای لطیف بهاری روح شما را نوازش دهد بعد از طی حدود سی ربع راه پیمائی به تونل دوم راه آهن خواهید رسید چند متر مانده به دهانه تونل دست راست آب بسیار کوارائی است که می توانید از آن نوش جان کنید از اینجا به بعد برای ادامه راه می توانید به یکی از دو طریق زیر عمل کنید طریق اول اگر کوه نورد هستید از راه کوه که در سمت راست تونل قرار دارد و رد پای کوهنوردان آن را مشخص کرده است انتخاب می کنید درغیر اینصورت راه پیمائی از جناح چپ تونل در راستای رود خانه است که راحت شما را به قسمت ورودی قلعه میرساند بعد از گذشتن از پل باریک به قلعه صعود کرده از قسمتهای مختلف آن دیدن می کنید پس از بازدید از قلعه به کنار پل باریک بر میگردید و در این محل با صفا که چشمه کوچکی هم هست بساط ناهار را پهن میکنید و نوش جان میکنید پس از استراحت به پای وسیله نقلیه بر می گردید.
منابع:
hamshahrionline.ir
fa.wikipedia.org
8roodnews.com
iranview.com
iranatlas.info
gkazar.ir
online8rud.ir
جاذبه‌های گردشگری شهر هشترود
هتل های شهر هشترود
ویرایش های لازم اعمال شد. خیلی ممنون بابت نقد ونظر سازنده تون.
مدیریت تریپ یار٬ علیزاده
در این منطقه پارکینگ به همراه نگهبان برای ماشینها، سرویس بهداشتی در کنار دره، آب معدنی لوله کشی شده، سطل های زباله در طول مسیر کوه وجود داره لطفا امکانات بروز رسانی شود
