قلعه ای که پیش از انقلاب در محل با نام «قیزیل لی چشمه» یا «قوشا حووض لار» یا «میس لی قالاسی» شناخته می شد، دو دهه است که «حووض لی قالا» خوانده می شود.
تپه های بلند سنگی با دیواره های شیبدار نزدیک به خط عمود با نخستین نگاه انسان را به گذشته های بسیار دور می برد.
قلعه حووض لی که با وسعتی بیش از 15 هکتار از بخش های مسکونی، گورستان، برج های دیده بانی و ارگ تشکیل شده و رازآلود در زیر خاک مدفون است، یکی از بزرگترین و گسترده ترین قلعه های تاریخی آذربایجان شرقی است.
به نظر می‌رسد که تنها راه ورود به قلعه در انتهای ضلع جنوب غرب آن در کنار رودخانه واقع بوده که راهرو کنده شده بر یال سنگی کوه با پلکان 38 پله ای موجود که در معرض فرسایش باد و باران بوده‌اند، دلالت بر آن دارد.
از این ناحیه، قلعه بر رودخانه خروشان مشرف است. تهیه آب برای شستشو و غیره از این نقطه با انتقال دستی آن به داخل قلعه متصور است.
ییلاق «مدن علی» بهترین شرایط را در داخل سایت برای چرای احشام و تامین غذای سپاهیان فراهم آورده است.
از سمت روستای توپراقلی موانع طبیعی صعب‌العبور همانند صخره های تیز، حصار دفاعی مستحکمی برای قلعه‌نشینان ایجاد کرده است.
آن قسمت ارگ که در جنوب شرق اسماعیل کندی واقع است، از دامنه خود 300 متر ارتفاع دارد.
بیش از سی سال پیش متاسفانه گنجینه بزرگ تاریخی این مکان در یک حفاری غیرمجاز به یغما برده شد.
در چهار جهت ارگ، آثار قلعه های دیگری به چشم می خورد که روی هم رفته یک چیز را روشن می سازند: قلاع نظامی مستحکم و استوار این سایت، قرارگاه فرماندهی و محل نگهداری اسناد و خزاین بوده است.
قدمت قلعه به نیمه نخست هزاره اول پیش از میلاد می‌رسد البته آثاری از قرون 6 و 7 هجری قمری نیز در این محوطه خودنمایی می کند.
آبراهه ها، حوضچه ها و پله ها
علاوه بر منافذی كه در بدنه سنگ ها ایجاد شده اند آبراهه ها یا نهر آبهایی دیده می شوند كه نزولات آسمانی از برف و باران گرفته تا تگرگ و حتی شبنم را به حوضچه های آب هدایت می كنند.
سند زیبا و قاطع این سخن؛ حوضچه كاملاً هندسی كنده شده بر بدنه سنگی كوه آنهم در لبه پرتگاه در فضای ارگ است. عمق این حوضچه سنگی سه متر است.
دوازده پله كنده شده بر گرده ماهی بدنه سنگی كوه كه به حوضچه می رسد در دو جهت غربی و شمالی تعبیه شده است.
این پله ها به سطح فوقانی صخره ختم می شوند كه ناوی كنده شده دارد.
واضح است كه نزولات آسمانی از اطراف به این ناو هدایت شده و از آنجا به حوضچه ذخیره آب سرازیر می شوند.
علاوه بر وجود آبشارها كه در فصول بارانی تنوع خاصی به محوطه باستانی حووضلی می دهد، چشمه های آب نیز بر امنیت قلعه می افزاید تا قلعه نشینان از آنها سیراب شوند.
مسیر دسترسی به روستای اسماعیل کندی:
رشته کوه آتشفشانی خاموش سبلان (ساوالان) به طول 60 کیلومتر در جهت شرقی ـ غربی تا کوه‌های قوشاداغ هریس امتداد دارد.
در منتهی الیه غرب این رشته کوه روستایی به نام «اسماعیل کندی» واقع است.
این روستا از جنوب به روستاهای: «توپراقلی» و «جنگل»، از شمال غرب به روستای «قانقال لو» و از جنوب غرب به روستای «قوملی» محدود است.
اسماعیل کندی از شهر هریس شانزده کیلومتر فاصله دارد.
بعد از شهر هریس با فاصله ده کیلومتری، روستای تاریخی «خانقاه» قرار دارد.
از آنجا یک جاده خاکی به «اینچه کندی» ـ سه راهی «یاغلی» (سوناجی) کشیده شده است و یک جاده خاکی دیگر از خانقاه به ییلاق یاغلی منتهی می‌شود. کوهنوردان و طبیعت دوستان می‌توانند از جاده آسفالته خانقاه ـ هیق از محور هیق ـ اوکوزداغی خود را به ییلاق آلان رسانده و از آنجا نیز از طریق راه «آلان یوردی» به سه راهی «یاغلی» برسند.
ناگفته نماند که این محورها در سه راهی «یاغلی» تلاقی پیدا می‌کنند.
از این سه راهی می‌توان به طرف شرق رفت و بعد از عبور از روستای قوملی و رودخانه همیشه جاری و پرخروش شیرران، وارد روستای اسماعیل کندی شد.
آب و هوای منطقه:
از نظر اقلیمی سرد و نیمه خشک است.
منابع:
fa.wikipedia.org
arktourism.ir
seeiran.ir
