یکی از جالب توجه ترین مساجد ستوندار آذربایجان که تاریخ ساخت آن را به سال های آغازین دوره صفوی (اوایل سلطنت شاه طهماسب) نسبت می دهند، مسجدملارستم است. چوب نقش سازه اصلی را در این بنا ایفا می کند. این چوب از تنه درختان سپیدار فراهم شده که معمولاً دارای ارتفاعی بلند و قدی راست و تنه ای صاف و یکنواخت بوده و در تمام نقاط آذربایجان رشد کرده و سهل الوصول است. به دلیل آب و هوای سرد و کوهستانی مسجد با ستون ها و دیرک های چوبی و پوشش تخت بنیاد شده است.
در این مسجد سه گروه تیرهای چوبی به کار رفته، تیرک های چوبی سقف، ستون ها و شاه تیرهای حمال که همه تزیین شده اند. مسجد دارای دو شبستان است در شبستان اصلی 35 ستون در 5 ردیف 7تایی، و در شبستان کوچک یا بالکن زنانه 5 ستون وجود دارد. در پس این اعداد نیز رمزی نهفته است. 40 که آن را عدد خاص پیامبر می دانند در فرهنگ عامه مسلمانان از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده و نماد آمادگی و کمال است. 40 فاصله میان موجودات و خداست که باید در مسیر رشد انسان طی شود، صوفیان به خلوتی 40 روزه می روند و به گفته آگوستین 40 به کمال روزگار اشاره دارد.
اعداد مقدس در دیگر اجزا نیز جلوه گری می کنند که در بخش تزیینات به آن اشاره خواهد شد. چهلستون های چوبی مساجد آذربایجان از جمله مسجد ملارستم بعد از یک قرن سرمشق عمارت هایی چون چهلستون قزوین و اصفهان و عمارت عالی قاپو قرار گرفت و مقدمه آغاز و شکل گیری سبک و شیوه اصفهانی گردید. این ستاوندها مظهر هنر، جمال و شگفتی است که علی رغم گذشت سالیان سال، هنوز هم تاریخ را به موازات زمان همراهی می کند .
یك ستون مرمری که در ایوان مسجد قرار دارد احتمالا متعلق به بنایی است كه پیش از مسجد در این مكان قرار داشته است.
تزیینات:
تزیینات مسجد ملارستم در قالب نقاشی با طرح های اسلیمی و ختایی و کتیبه ها با خطوط زیبا و ستون های مقرنس کاری شده به سطوح مسجد جان می بخشد و همچون پوستی زنده مسجد را دربر می گیرد و با معماری چنان همگن آمیخته می شود که جزیی از آن محسوب می گردد نه زائد بر آن. به طور کلی دو نوع تزیینات چوبی را در کل بنا شاهدیم الف-مقرنس کاری، ب-نقاشی روی چوب. از آنجایی که تزیینات فارغ از فرم و موضوع به مدد رنگ های به کار گرفته شده نیز می تواند حاوی پیام های متفاوتی باشند.
مقرنس ها:
فرورفتگی و برجستگی هایی از روی نظم و قاعده که در بعضی موارد به صورت استالاکتیک آویزان و نوعی تزیین حجم پردازی شده است، مقرنس می باشند که در عهد صفوی کاملاً نقش تزیینی داشته و بیشتر در سرستون ها کاربرد داشته است.مقرنس ها بر اساس یک طرح منظم هندسی کنار هم چیده یا بر روی هم کوبیده شده اند و همانند فواره آب از پایین به بالا بر حجمشان افزوده می شود و وحدت در کثرت را القا می کند که در طی آن کلیه کثرت ها در نظمی بدیع به وحدت تبدیل می شوند. بر فراز ردیف آخر یک صندوقچه مکعب مربع شکل قرار گرفته که بالشتک سرستون اصلی داخل آن قرار گرفته است.
نقاشی روی چوب:
اجزای چوبی سقف شامل توفال ها، تیرک ها و تیر گم کن ها هستند. توفال به باریکه تخته های پوشاننده قسمت فوقانی تیرک/ فرسب های سقف گفته می شود.تیرک ها تیرهای پوشش و تیرریزی عمودی و موازی سقف های مسطح چوبی، فرسب هستند و صندوقه های چوبی به شکل مکعب مستطیل برای پوشش کاذب بدنه قطور شاه تیرهای حمال سرتاسری را تیر گم کن گویند. همه این قسمت ها با نقوش متنوع و طرح های رنگارنگ گل و بوته های اسلیمی و ختایی و خوشنویسی تزیین شده اند. پدیده نقاشی در این مسجد دارای تنوع و زیبایی خاصی بوده که صرفاً بر روی چوب و اجزای تشکیل دهنده پوشش مسطح سقف اجرا شده است.
بر روی تمامی سطوح سقف تزیینات غنی اسلیمی، ختایی، شاه عباسی، ترنج به صورت رنگارنگ و پر کار نقاشی روی چوب انجام گرفته است. طرح و نقش های موجود برگرفته از گل و بوته و گیاهان طبیعی و خودرو منطقه به صورت انتزاعی به کار رفته است.
کتیبه ها:
مسجد ملارستم مراغه در تزیینات چوبی خود از کتیبه ها نیز بهره مند شده است. این کتیبه ها چه از لحاظ فرمی چه از لحاظ محتوایی به ارتقا فضای معنوی بنا کمک کرده اند. خوشنویسی ها با رنگ های مشکی و به شیوه های متنوعی همچون نسخ، توقیع، ثلث و حتی نستعلیق بر جا مانده اند که برخی به مرور زمان کمرنگ شده یا از بین رفته اند.
این مسجد در كنار ميدان ملا رستم شهر مراغه كه با خيابان اوحدي فاصلة كمي دارد واقع شده و متأسفانه كتيبه اي در بناي مسجد نيست تا نام معمار و نام باني بنا را مشخص كند.
نوع مالکیت بنا: مالكیت بنا با اداره اوقاف شهرستان مراغه می باشد.
نوع بهره برداری و خصوصیات بارز بنا: از بنا بعنوان یك مكان مذهبی – فرهنگی استفاده می شود از جمله جهت اقامه نماز و مراسم تعزیه خوانی و قسمتی از آن بعنوان پایگاه مقاومت بسیج محله مورد استفاده قرار می گیرد.
کارهایی که نباید انجام میگرفت: مسجد ملا رستم در ضلع جنوبی میدانی به همین نام واقع است. میدان ملارستم فضای وسیع تری بوده كه سالها پیش به بخشی از آن تجاوز شده و در آن چند مغازه ساخته شده است. سردر منتهی الیه غربی بنا كه به شیوه زیبایی گچبری شده بعلت بی توجهی در گذشته لطمات زیادی به آن وارد شده است، بخصوص گذاردن یك پنجره آهنی در زمینه ارتفاع آن برای تامین نور اتاق كوچك طبقه اول منظره آن را ناموزون ساخته است.
منابع:
farabiauoob.mihanblog.com
bollour.blogfa.com
farabiasl.com
mycityads.ir
farabiasl.com
rasekhoon.net
eatc.ir
