روستای زیبا و تاریخی کردشت در منطقه دیزمار ارسباران (خاروانا) بود که اکنون ضمیمه شهرستان جلفا شده است. روستای کردشت یا کوردشت در تاریخ جنگهای ایران و روس، مرکز ستاد مرحوم عباس میرزا نائب السلطنه بود. در آن زمان عبور و مرور از رودخانه ارس از طریق این منطقه انجام میشد و وجود حصار و برجکهای دیده بانی از وضعیت فوق العاده و استراتژیک آن زمان حکایت میکند.
موقعیت جغرافیایی روستای کردشت:
این روستا و حمام کردشت، در ساحل جنوبی رود ارس و در امتداد رودخانه در جهت غرب به شرق کشیده شدهاست. آب و هوای آن معتدل با زمستانهای ملایم و تابستانهای گرم و از قسمت شمالی توسط کوههای کشور همسایه ارمنستان و از قسمت جنوبی توسط کوههای کمتال احاطه شده و در ناحیهٔ شرقی شهرستان جلفا واقع شدهاست.در گذشته این روستا جزو محال دیزمار ارسباران (خاروانا) بوده و در سال ۱۳۷۲ خورشیدی به همراه دهستان سیاری(سیه رود) از خاروانا جدا و جزو بخش سیه رود شهرستان جلفا قرار گرفت.
كردشت در درّه بسيار حاصلخيز و زيبايي در ساحل جنوبي ارس واقع است و رودخانه مرزي ارس در درّه بسيار عميق شمال با شدت تمام از غرب به شرق منطقه جريان دارد. كوه هاي بسيار بلند و صخره اي سرتاسرشمال و جنوب كردشت را فرا گرفته است. بنابر اين، تنها معبر قابل توجه كنار ارس از اين روستا مي گذرد و استقرار اين روستا به تبعيت از وضع پستي و بلندي در جهت شرقي- غربي عملي شده است.كوه هاي بلند صخره اي ساحل شمالي ارس درخاك جمهوري آذربايجان واقع است و در سمت جنوب آن در بلندي هاي كوه هاي مشرف به روستا يكي از قلعه هاي تاريخي بنا شده است که در دوره قاجار نیز از نظر نظامی مورد استفاده قرار میگرفت، بعلاوه در این منطقه غير از قلعه تاريخي كردشت حمام تاريخي باارزشي هم بنا شده است.
مجموعه کردشت شامل:
۸ بنای تاریخی اعم از حمام بزرگ، عمارت، حمام کوچک، مسجد غریب، دیوانخانه، یخچال، قلعه ای که بنام قلعه عباس میرزا معروف است و ساخلو نظامی میباشد.
این مجموعه در ساحل رود ارس و 80 کیلومتری شرق جلفا بعد از پایانه های مرزی نوردوز و روستای دوزال واقع شده است.
حمام کردشت:
حمام کردشت از آثار تاریخی روستای کردشت، از زیباترین حمامهای آذربایجان شرقی است که با معماری اصیل سنتی در روستای کردشت از توابع جلفا و در سواحل زیبای رود ارس واقع شدهاست.
تاریخچه حمام کردشت:
حمام کردشت در زمان سلطنت شاه عباس صفوی و به دستور وی احداث گردید. این بنا در دورهٔ صفویه حمام خانی بود و فقط پادشاهان حق استفاده از آن را داشتند. ولی پس از دورهٔ صفویه و در آغاز دورهٔ قاجاریه، این بنا به دستور پادشاه وقت (آقا محمدخان قاجار) تغییراتی را به خود دید و از آن پس برای استفادهٔ عموم مردم دایر گردید. اما پس از گذشت چندین سال و به دلیل رسیدگی نشدن به این حمام، این بنا در معرض تخریب قرار گرفت و مردم دیگر از آن استفاده نکردند و این حمام به حمامی متروکه مبدل گشت. پس از این تاریخ این بنا به یکی از ابنیهٔ تاریخی آذربایجان تبدیل شد و مورد بازدید علاقه مندان قرار گرفت.
این حمام در میان باغ بزرگی ساخته شدهاست. این حمام به لحاظ آهک بریهای موجود شایان اهمیت و توجه خاصی است. جهت ورود به آن ابتدا بتوسط پله به هشتی اولی و بعد با هشت پله به سر بینه یا رختکن وارد میشویم رختکن یا سربینه بصورت هشت ضلعی است که به توسط هشت ستون هشت ضلعی دیگر سقف یا گنبد محل فوق نگهداری میشود. سرستونهای فوق دارای فرمنس کاری است که بوسیله سرب به ساونی متصل است رختکن بتوسط راهروئی و هشت ضلعی دیگر به خزینه متصل است دو توالت و یک حوضچه آب در قسمت چپ مثلثی واقع است.
هشتی حمام به صورت ۸ ضلعی به ابعاد ۳/۵ در ۳/۵ و به ارتفاع ۴/۳ متر است که یکی از اضلاع، درب ورودی و یکی دیگر راه ورود به رختکن یا سربینهاست . سربینه حمام نیز ۸ ضلعی به اضلاع ۳/۵ متر و ارتفاع ۸/۵ متر است و گنبد بزرگ آن بر روی جوزها و ۸ ستون سنگی ۸ بر، استوار شدهاست. گنبد سربینه دارای کاربندهای جالب مزین به آهک بریهای زیباست، سکوهای رختکن با طاق ضربی پوشیده و در زیر آن کفش کنهایی تعبیه شدهاست. منبع روشنایی حمام روزنه های بالای سقف بوده است.
گرما خانه یا خزینه فضایی است که از ۴ ستون سنگی ۸ بر و ۲ حوض بزرگ مستطیل شکل و اتاقی با گنبد قیر اندود تشکیل شدهاست و نور داخل سربینه و گرماخانه به وسیله روزنی که در نوک گنبد قرار دارد تامین میشود و گویا بر روی آن روزنها سنگهای مرمر نازک و ظریفی نصب بود که نور آفتاب از آن نفوذ میکرد، و داخل حمام را به طور یکنواخت روشن میکرد. آب حوض های خزینه توسط کانالی از محل جوش آب به آنها هدایت میشده و محل جوش آب از میان فلزی آلیاژ مشهور به هفت جوش تهیه شدهاست.
حمام کردشت بخشهای دیگری نیز دارد که بسیار دیدنی و قابل مطالعهاست. همچنین وجود رود ارس و باغهای اطراف این اثر بر زیبایی و اهمیت آن افزودهاست.
قدمت این بنا به اواسط دورهٔ صفویه و زمان سلطنت شاه عباس صفوی (سومین و قدرتمندترین پادشاه صفوی) میرسد. این بنا در دورهٔ قاجاریه مرمت گردیدهاست و از آن به بعد به شکل فعلی باقی ماندهاست.
قلعه كردشت:
يكي از قلعه هاي تاريخي آذربايجان شرقي كه در روستاي كردشت ودر ساحل رود ارس بنا شده است، قلعه كردشت میباشد. اين قلعه به لحاظ ارزش و اهميت نظامي و تاريخي به خصوص دوران حكومت عباس ميرزاي قاجار نائب السلطنه فتحعلي شاه در آذربايجان شرقي بيشتر مورد توجه بوده است و عباس ميرزا در مبارزات خود عليه تجاوز روسيه تزاري از اين قلعه استفاده مي كرد.
کوه های بسیار بلند و صخره ای سرتاسر شمال و جنوب کردشت را فرا گرفتهاند. بنابر این تنها معبر قابل توجه کنار ارس از این روستا می گذرد، استقرار این روستا به تبعیت از وضع پستی و بلندی در جهت شرقی – غربی عملی شده است.
آنچه به نظر مي رسد، قبل از استفاده نظامی از قلعه كردشت در دوره قاجار، اين قلعه وجود داشته است و بناي آن را به سده هاي نخستين اسلامي نسبت مي دهند.
قلعه عباس آباد كردشت در سمت چپ جاده كردشت به خروانق در بالاي تپه اي صخره اي بنا شده است و در جبهه شمالي آن در ورودي است و در ارتفاعات اين قلعه ديواره ها از جنس سنگ و آجر ساخته شده است و به فاصله معيني نزديك به يكصد متر از يكديگر ۶ برج نگهباني وجود داشته كه اكنون قسمتي از اين برج ها پابرجاست.
قلعه نظامي عباس آباد كردشت امكان جاي دادن سربازان متعدّدي را داشت و براي رفاه و آسايش سربازان مستقر، همواره آماده مقابله با قواي مهاجم روسيه بود. سربازان مستقر در این منطقه بارها از رود ارس گذشته و به ساخلوي ( پادگان ) سربازان روسي شبيخون مي زدند.
وقتي در سال ۱۲۴۳ ه-ق (۸۴۱ م) سپاهيان روس از رود ارس عبور كرده و جلفا ، نخجوان ، مرند و اصلاندوز را تصرف كرده و به سوي تبريز روانه شدند، قلعه كردشت نيز به دست قواي دشمن سقوط كرد و بعد از تصرف قلعه، مدتي بعد از آن و در ايام برقراري صلح و متاركه تركمنچاي كه بين ايران و روس برقرار شد، قلعه كردشت مدتي مورد استفاده سربازان روسي بود ولي به تدريج با تخليه قواي روسي، قلعه مزبور مورد انهدام و ويراني قرار گرفت و قسمتي از تاسيسات آن به غارت رفت، همچنين بعد از اين كه روس ها اين منطقه را تخليه كردند و امور استان را به نيروهاي دولتي واگذار كردند اين قلعه بارها مورد استفاده امراي محلّي و حكام قره باغ قرار گرفت و در اواخر دوره قاجار و اوايل حكومت پهلوي اين قلعه خاصيت نظامي خود را از دست داد.
در اینجا لازم است به نکاتی در مورد جنگهای ایران و روس و نقش این قلعه در تاریخ کشور بپردازیم ونگاهی کذرا به اوضاع سیاسی و اجتماعی ایران مابین عهدنامة گلستان (۱۲۲۸ ه.ق) و عهدنامة ترکمنچای (۱۲۴۳ ه.ق) داشته باشیم.
به موجب عهدنامة گلستان:
الف) ایالات و شهرهای گرجستان، داغستان، باکو، دربند، شیروان، قره باغ، شکی، گنجه و موقان و قسمت علیای طالش به روسیة تزاری واگذار شد.
ب) حق کشتیرانی ایران در دریای مازندران از بین رفت و تسهیلات فراوانی برای بازرگانان روسی در نظر گرفته شد.
ج) دولت روسیه متعهد شد که هر یک از فرزندان فتحعلی شاه که به ولیعهدی ایران تعیین می گردد، هرگاه نیاز به کمک دولت روسیه داشته باشد، کوتاهی ننماید.
و با توجه به اینکه در آن زمان عباس میرزا ولیعهد ایران بوده این امر به معنای حمایت از ولیعهدی او محسوب می شده و در عمل به معنای باز شدن دست روسیه در سیاست داخلی ایران بوده است.
در فاصلة زمانی بین انعقاد عهدنامه گلستان تا آغاز دورة دوم جنگهای بین ایران و روسیه فقط چندی آشوبهای داخلی و جنگ ایران علیه عثمانی که منجر به پیروزی ایران شد، اتفاق مهمی روی نداد.
در این فاصله جنایات روسها در مناطق مسلمان نشینی که از ایران جدا کرده بودند به اوج خود رسیده بود و اخباری که از آن مناطق به طور مرتب به گوش مردم ایران می رسید کینه فراوانی در دل مردم ایجاد کرده بود، همچنین فتاوی متعدّدی منجر به وجوب جهاد علیه دشمن اشغالگر و متجاوز که توسط تعداد زیادی از مراجع و علمای شهرهای مختلف صادر شد و هیجان زیادی در مردم ایجاد کرد و حتی فتوای جهاد علما در رساله ای به نام جهادیه جمع آوری و در میان مردم انتشار یافت و شور فراوانی در مردم برای مبارزه ایجاد شد. در متن معاهدة گلستان حدود مرزی بین دو کشور مشخص نشده بود، بنابراین روسها به قسمتی از اراضی مرزی در نزدیکی ایروان به مرتع ایلات ایرانی به شمار می رفت تجاوز کردند و نظیر این تجاوزات را در نقاط دیگر نیز به وجود آوردند که با دخالت و مذاکرات عباس میرزا تا حدودی از تشنّجات کاسته شد.
در این میان جمعی از روحانیون و علمای اسلام که به جهاد با دشمن اشاره داشتند به همراه گروه هایی از مردم عراق، اصفهان و تهران به مقصد جهاد به طرف آذربایجان حرکت کردند، و شاه ایران سفیر روسیه را که عازم دربار ایران بود نپذیرفت و با هجوم سپاه عباس میرزا غافلگیر شدند. سپاه ایران توانست برخی از نقاط اشغال شده را آزاد سازد ولی به دلیل بی کفایتی دولتمردان و ضعف بنیه نظامی عباس میرزا و خیانت برخی حکمرانان چندان دوام نیاورد.
با شروع جنگ مردم باکو، شکی و شروان شورش کردند و اهالی داغستان دست به قتل عام روسها زدند و تقریبا زمینه لشکرکشی و پیشروی سپاه ایران آماده شد. عباس میرزا پس از تسخیر قلعه شوشا خود را به تفلیس رساند و در طول محاصرة تفلیس روسها توانستند نیروی فراوانی جمع آوری کنند. در این زمان جنگهای بین روسیه و عثمانی به پایان رسید و نیروهای تازه نفس روسی به فرماندهی پاسکوویچ(Paskovich ) عازم ایران گردیدند، سرانجام روسها در سال1242ه- ق سپاه ایران را شکست دادند و عباس میرزا به طرف گنجه عقب نشینی کرد، اما پاسکوویچ پیش از عباس میرزا در گنجه اردو زده بود، در این محل بنا به دلایل سیاسی و خیانت آصف الدوله صدر اعظم ایران،سپاه عباس میرزا شکست سختی خورده و منهدم گردید.
گنجه و ایروان تسخیر شد و پاسکوویچ با تسخیر قلعه عباس آباد کردشت واقع در شمال ارس به طرف آذربایجان حرکت کرد و هدف بعدی او تسخیر خوی، مرند و تبریز بود و بدین سان تبریز به آسانی به دست روسها افتاد و غارت گردید.
عباس میرزا که سعی می کرد در ناحیه ترکمنچای جلوی پاسکوویچ را بگیرد دوباره شکست خورد و تقاضای صلح کرد.
معاهدة ترکمنچای در5 شعبان1242 ه- ق بسته شد.
مفاد آن عبارت بودند از:
الف) واگذاری خانات ایروان و نخجوان به دولت روسیه و تخلیه طالش و موقان از سپاه ایران.
ب) پرداخت10کرور تومان(معادل 5 میلیون تومان) به روسیه به عنوان غرامت جنگی.
ج) اجازه عبور و مرور آزاد کشتیهای تجاری روس در دریای مازندران و در امتداد سواحل آن.
د) انعقاد یک عهدنامه تجاری بین ایران و روسیه و حق اعزام کنسول و نمایندگان تجاری به هر منطقه که روسها لازم بدانند.
و) حمایت از ولیعهدی عباس میرزا و کوشش در به سلطنت رساندن وی پس از مرگ شاه.
ه) استرداد اسرای طرفین و اعطای حق قضاوت کاپیتولاسیون به روسیه.
و رود مرزی ارس به عنوان مرز دو کشور قلمداد گردید و قلعه عباس آباد کردشت به عنوان پایگاه نظامی مورد استفاده نیروهای روسی قرار گرفت.
عباس میرزا، ولیعهد وسردار رشید ایران، در دهم جمادی الثانی سال1249هجری قمری وفات یافت.
چرا باید از این مجموعه دیدن کرد؟
این مکان نماد بخشی از تاریخ ایران است که طی آن رشادتهای ایرانیان و سردار قاجار بدلیل عدم لیاقت شاه وسردمداران ره به جایی نبرد و کشوری مثل ایران بخش عمده ای از خاک وملت خود را از دست داد.
آب و هوای منطقه:
اين روستا به تبع منطقه ارس داراي آب و هواي گرم و مرطوب است. تابستان در اين منطقه گرم و طولاني و زمستان خنك و ملايم است و در فصل تابستان گاهي اوقات ميزان درجه حرارت به بالاتر از ۴۰ درجة سانتي گراد مي رسد.
موقعیت مکانی روستای کردشت:
فاصله روستای كردشت تا ورزقان ۶۶ كيلومتر و تا اهر ۱۲۶ كيلومتر و تا جلفا ۷۰ كيلومتر است. اين روستا در غرب اهر و ورزقان و درشرق جلفا واقع شده است .
موقعیت مکانی قلعه کردشت:
قلعه عباس آباد كردشت در سمت چپ جاده كردشت به خروانق در بالاي تپه اي صخره اي بنا شده است و درب ورودي قلعه در جبهه شمالي اين قلعه بنا شده است.
نکات امنیتی منطقه مرزی:
در مسیر آبشار آسیاب خرابه همپای رود ارس مسافرت میکنید، اما توجه داشته باشید که برای گرفتن عکس یادگاری با این رود پر پیچ و خم نباید خودرو خود را متوقف کرده و پیاده شوید، اینجا منطقهای مرزی است و شما اجازه توقف یا عکسبرداری ندارید. برای حفظ آرامش سفرتان هم که شده به این نکته دقت کنید.
منابع:
- گردآوری و عکس ها از تیم تریپ یار
- jolfacity.ir
- ostan-as.gov.ir
- goaras.i
- arasvt.ir
- 4iranian.com
- fa.wikipedia.org
جاذبههای گردشگری شهر جلفا
كربلايه گئدنلرين قاداسي
دوشسون بو آج يولسوزلارين گؤزونه
جناب آقای مختاری مطمئن هستید؟ چون این تصاویر چند ماه اخیر توسط خود این شخص گرفته شده است.
با سپاس فراوان
علیزاده