کلیسای مریم مقدس یکی از کلیساهای مسیحیان تبریز است. کلیسای مریم مقدس بزرگترین و قدیمیترین کلیسای تبریز است و مراسم بزرگ ملی مذهبی کلیسای حواری ارمنی در این کلیسا برگزار می‌شود. این کلیسا در ابتدای خیابان شریعتی (شهناز شمالی)، نبش میدان نماز واقع شده است.
بنای اولیهٔ این ساختمان، بر طبق قدیمیترین سنگ قبر موجود در آن، به حدود سال‌های ۸۷۹ تا ۹۷۹ خورشیدی (۱۵۰۰ تا ۱۶۰۰ میلادی) باز می‌گردد. کلیسا دارای سردر سنگی است که با توجه به تزیینات، نوع قوس و ویژگی‌های معماری به کار رفته در آن می‌توان قدمت آن را به سده هفتم هجری (۱۲۰۰ تا ۱۳۰۰ میلادی) و هم دوره با حکومت ایلخانان مغول در ایران نسبت داد.
پس از زمین‌لرزه تبریز در ۱۱۵۸ خورشیدی (۱۷۸۰ میلادی)، با استناد به کتیبهٔ نصب شده در آن، در ۱۱۶۱ خورشیدی (۱۷۸۲ میلادی) به سبک دوران صفویه بازسازی شده است.
کلیسای مریم مقدس تبریز دارای حیاط مشجری است که نخستین چاپخانهٔ تبریز نیز در آن ساخته شده است. در ۱۲۶۷–۱۲۶۸ خورشیدی (۱۸۸۹ میلادی) به کوشش اسقف «استپانوس مختیاریان»، خلیفهٔ ارمنیان آذربایجان، یک دستگاه ماشین چاپ برای رفع نیازهای مدرسهٔ «آرامیان» تهیه شد.
در بنای این كلیسا از سبک ارمنی استفاده شده، این شیوهٔ ساخت مربوط به سده‌های هفتم تا نهم میلادی در ارمنستان است. پلان این بنا به شکا صلیب می باشد. چهار ستون قطور سنگی در وسط پلان قرار گرفته و گنبد مرکزی بر روی این ستون ها اجرا شده است. مصالح عمده به کار رفته در بنا سنگ و آجراند و تزیینات بنا در نمای خاص آجری آن است.در اصلی آن از مقابل محراب و دو در فرعی از طرفین به درون باز می شود. در اصلی روی هشت ستون سنگی اتاقک گنبد داری جهت دو ناقوس كلیسا تعبیه شده است. در بالای در ورودی ، روی كتیبه مرمرین كوچكی به خط و زبان ارمنی تاریخ تاسیس كلیسا نوشته شده است. داخل كلیسا همانند اغلب كلیساهای گریگوری چهار ستون قطور سنگی دارد كه گنبد مركزی روی آن قرار گرفته است. محراب قریب هشتاد سانتی متر از كف كلیسا بلندی دارد و به وسیله نرده چوبی از سایر قسمت های كلیسا جدا شده است.
این بنا با داشتن مصالح و شیوه‌های ساخت متفاوت معرف چندین دورهٔ ساخت است؛ دیوارها و ستون‌های بنا از سنگ و آجر و طاق آن آجری است و نمای خارجی آن از سنگ نتراشیده و آهک، نما کاری شده است. پس از زلزله تبریز، این کلیسا به صورت کامل تخریب و به ویرانه‌ای تبدیل شد و کلیسای فعلی بر روی همان بنای قبلی و با استفاده از مصالح باقی مانده از آن بار دیگر، مطابق پلان اولیه اما به سبک صفویه ساخته شد. ساخت بنای مجدد کلیسا در ۱۱۶۱ خورشیدی (۱۷۸۲ میلادی)، آغاز و در ۱۱۶۴ خورشیدی (۱۷۸۵ میلادی)، پایان یافت.
درباره ی بنای این كلیسا افسانه ای در بین عوام ارمنه شایع است. آنها می گویند این كلیسا شب هنگام ساخته شده است ، آن هم به این علت كه دولت وقت با ساختن كلیسایی در شهر اسلامی تبریز مخالفت نموده و مانع ساخت و ساز می شد. از این قبیل افسانه ها درباره ی كلیسا های دیگر نیز گفته شده از آن جمله درباره ی چند كلیسای ارمنی واقع در دامنه آرارات نوشته شده اند كه چون شیطان مخالف با بنای معابد مسیحی بود لذا آنچه مردم روزها می ساختند او شب ها آنها را فرو می ریخت. بدین جهت مجبور شده اند شبانه روز كار كنند و عمارت كلیسا را به پایان برسانند و چون شیطان راهی به معابد ندارد لذا قادر به ویران ساختن آن نیست ، تاورنیه و شاردن و دیگر جهانگردان از این افسانه ها نوشته اند.
منابع
noonoab.ir
fa.wikipedia.org
