مسجد صاحب الامر(موزه قرآن و کتابت)

موزه قرآن و کتابت

آدرس:
آذربایجان شرقی، تبریز، انتهای خیابان دارائی، میدان صاحب الامر
زمان بازدید:
تا ساعت ۱۴:۳۰ بعد از ظهر
تعطیلی هفته
دوشنبه ها
تعطیلات سالانه
9 و10 محرم، 28 صفر، 21 رمضان، 25 شوال، 14 خرداد
بلیط ورودی
۳۰.۰۰۰ ریال
بلیط اتباع خارجی
۲۰۰.۰۰۰ ریال
چکیده: مسجد صاحب الامر(موزه قرآن و کتابت)

بقعه صاحب الامر تبریز که مسجد سلطنتی شاه طهماسب صفوی بود، در دوران باستان، معبدی میترایی دراین مکان دایربود.

این مسجد در سال 1045 قمری به وسیله سپاهیان سلطان مراد چهارم تخریب و پس از عقب نشینی عثمانیان دوباره آباد شد. سپس در زلزله شدید سال 1193 قمری، مجددا فرو ریخت و در سال 1208 به وسیله جعفر قلی خان دنبلی ملقب به باتمانقلیچ پسر احمد خان دوباره ساخته شد.

در سال 1266 قمری ، میرزا علی اکبر خان مترجم کنسولگری روس که مردی ثروتمند بود به آینه بندی قسمتی از بقعه و دهلیز و تعمیرات آن اقدام کرد و صحن و مدرسه کنونی را احداث و موقوفاتی برای آنها تعیین نمود.

این بنا دارای یک گنبد و دو مناره است که شکل گنبد و مناره‌ها با سایر مساجد تفاوت بسیاری داردو به این دلیل مسجدی منحصر بفرد است. از زمان شاه تهماسب یکم، تنها دو تاق مرمرین در این مسجد باقی‌مانده‌است که جنبهٔ تاریخی دارند. در کنار یکی از تاق‌ها، سنگ‌نبشته‌ای مرمرین و در بالای تاق دیگری، سورهٔ «الجن» نوشته شده‌است.

امروزه موزه قرآن و کتابت در محل مسجد صاحب‌الامر دایر شده‌است. ده‌ها جلد قرآن، ادعیه و نقش برجسته‌های کلام وحی که در طول اعصار و قرن‌ها توسط هنرمندان آفریده شده‌اند، در این مکان وجود دارد.

این اثر در تاریخ ۱۰ مهر ۱۳۸۰ با شماره ثبت ۴۱۹۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

مشخصات کلی
نام
مسجد صاحب الامر(موزه قرآن و کتابت)
قدمت
دوره صفوی
بازسازی
آخرین مرمت آن در سالهای 1377 -1373 بود.
ویژگی خاص
این بنا دارای یک گنبد و دو مناره است که شکل گنبد و مناره‌ها با سایر مساجد تفاوت بسیاری دارد.
پیشنهادات
بهترین زمان بازدید
فرقی ندارد.
مدت زمان بازدید
حداقل نیم ساعت
نزدیکترین جاذبه های گردشگری
بازار بزرگ تبریز، مسجد جامع تبریز، موزه مشروطه
مسیر دسترسی
آدرس
آذربایجان شرقی، تبریز، انتهای خیابان دارائی، میدان صاحب الامر
نحوه دسترسی
اتوبوس خط واحد، تاکسی
امکانات
دسترسی به وسایل نقلیه
تردد معلولین با ویلچر
دستشویی
اقامتگاه
رستوران
بوفه
پوشش شبکه
نزدیکترین جاذبه ها و محل اقامت به مسجد صاحب الامر(موزه قرآن و کتابت)
متن کامل: مسجد صاحب الامر(موزه قرآن و کتابت)

بنای مسجد شاه تهماسب صفوی معروف به مسجد صاحب الامر در شرق میدان صاحب آباد در قلب شهر تبریز در کنار مهران رود قرار دارد. این بنای تاریخی یک گنبد و دو مناره بلند دارد و در ابتدا مسجد ویژه شاه تهماسب اول صفوی بود که در سال 1045 ه.ق به وسیله سپاهیان سلطان مراد چهارم- امپراطور عثمانی- تخریب شد.

کاتب چلبی در کتاب جهان نما ضمن بحث از تبریز می نویسد «در قسمت شرقی میدان صاحب آباد متصل به جامع سلطان حسن، مسجد مزین دیگری وجود داشت که چون بنایش از شاه تهماسب بود عساکر عثمانی جابه جا خرابش کردند.»

پس از عقب نشینی سپاه عثمانی بازسازی شد. در زلزلهء شديد سال 1193 ه. ق ، باز فرو ريخت. در سال 1208 به وسيلهء جعفر قلی خان دنبلی ملقب به باتمانقليچ پسر احمد خان تجديد بنا يافت.

بقعه صاحب الامر تبریز معبدی از عهد مهرپرستی است. بقعه صاحب الامر واقع در کنار مهران رود، در شهر تبریز خانقاه مهرپرستان بوده است. مطابق نوشته نادر میرزا در کتاب تاریخ و جغرافیای دارالسلطنه تبریز در زمان اوزون حسن در جوار همان مکان بقعه صاحب الامر یک خانقاه (در اصل خونگاه یعنی مهرابهً "ایزد و منجی درخشان= مهر") قرار داشت که به امر اوزون حسن به عمارت و آبادانی آنها پرداخته شده بود.

در 1265 ه.ق ، حادثه ای در اين مسجد روی داد که عوام الناس را که به علت بنای نخستين اين مسجد از طرف پادشاه شيعهء صفوی بدان علاقمند بودند بيشتر علاقمند ساخت.

نادر ميرزا در اين خصوص می نويسد:

قصابی در وسط ميدان صاحب الامر می خواست گاوی ذبح کند،گاو از زير دست وی در رفت و به مقام صاحب الامر گريخت، قصاب ريسمانی برد و در گردن گاو انداخت تا او را بيرون بکشد، گاو زور داد و قصاب به زمين خورد و در حال قالب تهی کرد. در اين حال حال بانگ صلوات مردم بلند شد و اين امر معجزتی تلقی گرديد. بازار را تا يکماه آذين بستند، تبريزشهر صاحب الامر به شمار آمد و مردم خود را از پرداخت ماليات و توجه به حکم حاکم معاف دانستند.گاو را به منزل آقا مير فتاح بردند، مردم دسته دسته با نذر و نياز به زيارت گاو رفتند و به شرف سم بوسيش نائل گرديدند. در ظرف يک ماه موئی بر بدن گاو باقی نماند و همه به تبرٌک رفت.

مسجد نيزمورد عنايت خاص قرار گرفت، کور و گنگ و لنگ غرفه ها و شاه نشين های آن را پر کرد.هر روز معجزه و آوازه ای تازه بر سر زبانها افتاد، بزرگان پرده و فرش و ظرف می فرستادند، کنسولگری انگليس هم چهل چراغی فرستاد که هم اکنون زير گنبد مسجد ويزان است.

حشمت الدوله حاکم شهر از بيم عوام درمانده بود، قضا را گاو مرد و غوغا اندکی فرو نشست، اما از برکت وجود عوام نان غوغائيان مدتها تو روغن بود.

در 1266 ه. ق ، ميرزا علی اکبر خان مترجم کنسولگری روس که مردی ثروتمند بود به آئينه بندی قسمتی از بقعه و دهليز و تعميرات آن اقدام کرد و صحن و مدرسهء کنونی را احداث و موقوفاتی برای آنها تعيين نمود.

يکبار نيز در سال 1326 شمسی از محل عطايای شاهانه تعميراتی در قسمتهای مختلف آن مدرسه به عمل آمد اما افسوس کع عدم توجه شهرداری اين بنا را نيز مانند چند بنای جالب اين شهر از بين برد، ناگفته نماند که در مدخل دهليز و اندرون بقعه دو طاق مرمری از زمان شاه طهماسب صفوی باقی و پا برجاست.

بلندی طاق مرمری مدخل دهليز يا کفشکن که از بيرون نظر هر بيننده ای را به خود جلب می کند 5/3 متر است. اين طاق از سه قطعه سنگ ترکيب يافته است، دو پايه و يک طاق بزرگ يکپارچه به عرض 220 و بلندی 175 سانتی متر. بلندی پايه ها 175 و عرض آنها 32 سانتی متر است. سطح بيرونی طاق و پايه ها را گل و بوته و اسليمی و ختائی برجستهء دل انگيزی پوشانده است و فقط در بالای طاق، عبارت« بسم الله الرحمن الرحيم» در وسط ترنج بيضی شکل منکسری به خط ثلث نقر گرديده است.

سنگنبشتهء مرمرينی که در جانب شمالی اين طاق بر روی ديوار نصب شده 40 سانتيمتر و بلندی 120 سانتيمتر عرض دارد و مطالب ذيل به طور برجسته در آن حک شده است:« چون همگی توجه عاطر خير تاًثير همايون ما به حصول مطالب و رفاهيت کافهء رعايا و بر دفع ورفع بدع و نامشروعات متعلق و مصروف است لهذا شمه ای از عنايت نيرٌ شاهانه بر ساحت حال رعايای دارالسلطنهء تبريز پرتو انداخته، تمغای کيالٌی برنج و زغال بازار را منع فرموديم و بر حکام و کلانتران و متصديان و مستاًجران و مستوفی و مقطعی وجوه آنجا ابواب باز يافت و اخذ تمغاوات مذکوره را مسدود».

بلندی طاق مرمری مدخل بقعه 3 متر و عرض آن 180 سانتيمتر است. اين طاق نيز سه پارچه است، دو پايه و يک طاق، بلندی پايه ها 150 و عرض آنها 30 سانتيمتر است که قسمت اصلی طاق برروی آنها استوار شده و در بالای آن عبارات« قال الله تبارک و تعالي: و ان المساجد لله، فلا تدعوا مع الله احداً، و لمٌا قام عبدالله يدعوه کادوا يکونوا عليه لبداً  . کتيبه علاالدين».

اين کتيبه همچنانکه از رقم آن نيز معلوم می شود به خط علاءالدين تبريزی خطاط معروف زمان شاه طهماسب صفوی است.

قسمتی از سنگهای مرمری که در بنای اصلی به کار رفته بود پله و سنگ فرش آستانه و دهليز بقعه را تشکيل می دهد. در وسط بقعه صندوق چوبی مشبکی گذاشته اند که معمولاً روی قبر گذاشته می شود ولی زير آنقبری وجود ندارد و فقط وسيله ای است برای اغوای عوام و جلب آنان به زيارت بقعه.

ديوار های داخلی بقعه يا به عبارت بهتر مسجد، تزئينات متعددی دارد که از آن جمله است کتيبه های برنزی برجسته ای متضمن عبارات « يا مفتح الابواب، يا من مفتح هوالابواب و به ثقتی و فتوحي، يا کافی المهمات، الهم صل علی النبی محمد المصطفی و علی المرتضی و فاطمة البتول والحسن و الحسين و علی و محمد الباقر» در دست راست و عبارات « يا رفيع الدرجات، يا قاضی الحاجات، جعفرالصادق و موسی الکاظم و علی و التقی و علی و الحسن و المهدی صلوات الله و سلامه عليهم اجمعين، فی 1201 من الحجرة» در دست چپ.

سالها قبل از وقوع معجزهء پناهنده شدن گاو، در بين عوام الناس شايع بوده که کسی حضرت امام عصر(ع) را به روًيا و يا به عيان در محراب آن مسجد ديده است ، از همان زمان بر جلو محراب نرده ای کشيده وپرده ای انداخته اند که چشم کسی بدان نيفتد و پای احدی بدان نرسد.

مسجدی نيز در جانب شمالی دهليز بقعه واقع شده است که آن مسجد صاحب الامر يا مسجد شيخان يا مسجد ثقةالاسلام گويند. اين مسجد در ساليان پيش رونقی داشت اما اکنون متروک است و جز چند صباحی از ماههای محرم داير نيست. تکميل بنای مزبور در سال 1265 ه. ق ، اتفاق افتاده و امامت آن با مرحوم ميرزا محمد شفيع ثقة الاسلام پيشوای شيخيه( جد مرحوم ثقة الاسلام شهيد) بود.

در تاريخ هزار و دويست و نود و يک از طرف شرقی مسجد عمارت جديد کرده و يک طاق نيز افزودند و مسجد زمستانی ديگر در جانب شرقی مسجد احداث کردند، بعدها در سال هزار و سيصد و ده هجری به واسطهء شکست فاحشی که در آن طاقهای جديدالاحداث و مسجد زمستانی واقع شده بود مجدداً يک جرگه طاق احداثی را با مسجد زمستانی برداشته به وسعت مسجد افزودند و مسجد زمستانی موقوف شد و فعلاً مسجدی چهار ستون سنگی عرض و شش ستون طول و طول آن به قبله افتاده و مقام نيز در سوی قبلهء همين مسجد است و ما بين اين مسجد و مقام، رواق مقام واقع شده که از متعلقات مقام و در حکم دهليز اصل مقام است.

از نوشته های تاريخ داری که در منضمات مقام هنوز باقی مانده و نوشته ای بر بالای سر در مدرسهء اکبريه که روی به مغرب و مشرف به ميدان صاحب آباد يا صاحب الامر می باشد.

اين نوشته در روی گچ کنده شده و عبارت است از:

اين بارگاه کيست که گويند بيحراس

کی 2 اوج عرش سطح حضيض ترا مماس

در بالای اين بيت عبارت« استاد جبار 1271 » و در زير بيت عبارت« عمل تبريزي» نوشته شده است.

مسجد صاحب‌الامر تبریز در سال‌های پس از انقلاب اسلامی بین سال‌های ‪ ۷۳‬تا ‪ ۷۷‬در دست مرمت و استحکام بخشی بنا بود و در زمان حاضر از حیث ظاهر تکمیل شده و روزانه پذیرای بازدیدکنندگان از قرآن‌های تاریخی و دیگر آثار هنری عرضه شده در آن می‌باشد.

تلفن: 35252733-041

نزدیکترین مکانهای تاریخی به این مسجد:

بازار بزرگ تبریز، مسجد جامع تبریز، موزه مشروطه

منابع:

  • گردآوری و عکس ها از تیم تریپ یار
  • اطلاعات شخصی
  • tabriz.ir
  • hamshahrionline.ir
  • eachto.org
شما هم می توانید در این مورد نظر دهید: