متن کامل: مجموعه حسن پادشاه تبریز
اين بنا درميدان صاحب الامر واقع و اصل بناي آن مربوط به دوره فرمانروايي امراي آق قويونلو است. احداث مسجد جامع و مدرسه حسن پادشاه از دوره این حاکم آغاز شده و طی هفت سال در زمان حکومت آققویونلوها و توسط سلطان یعقوب آققویونلو، فرزندش ساخته شده است. این مجموعه از مسجد جامع، مدرسه، بیمارستان، مقبره، غسالخانه و باغ تشکیل شده که بیمارستان آن در طول زمان تخریب شده است. شاخصترین بخش این مجموعه مسجد جامع و گنبد آن است که فضایی در حدود هزار متر مربع از صحن را میپوشاند.
سلطان یعقوب برای ساخت این مجموعه از تمام هنرمندان و استادکاران سرزمینهای اسلامی استفاده کرده که شاخصترین بخش تزئینات این مسجد کاشیکاری معرق آن است که در کنارش تزئینات سنگ نیز به کار رفته است.
مجموعه حسن پادشاه بعنوان یک عمارت نصیریه شناخته میشود.نصیریه عمارت ابوابالبری با درهای نیکو است که با توجه به بازسازیهایی که در دوران قاجار روی آن صورت گرفته، در مرمتها سعی شده دوران طلایی ساخت و معماری دوره آققویونلو بنا حفظ و احیا شود.
حاجي خليفه کاتب چلبي، مؤلف کتاب هاي "کشف الظنون" و "جهان نما"، درکتاب اخير راجع به اين مسجد مي نويسد: "جامع سلطان حسن، ازبناهاي اوزون حسن، پادشاه آق قويونلو و به طرز جوامع سلاطين با سنگ تراش و سرب ساخته شده، بناي متين و با شکوهي است . درکنار صفه محراب، يک قطعه مرمر بلغمي بزرگي به طول و عرض چند ذراع به ديوار نصب شده و جامع را رونق بخشيده است . سنگ مرمر مزبور، ازنوادر دهر به شمار مي رود و درجامع ديگر، نظير آن ديده نشده است . اسماء چهار يار که درسر درب آن حک شده بود، از طرف قزلباش ها پاک و فقط به نام علي (ع) ابقاء گرد يده است." بايد دانست که گرچه بناي مسجد و منضمات آن- عمارت نصريه- به اوزون حسن بايندري نسبت داده مي شود، ولي با توجه به نوشته حافظ حسين کربلايي درکتاب "روضات الجنان و جنات الجنان "، بناي آنها بعد از درگذشت اوزون حسن صورت گرفته است . اوليا چلبي که در سال 1050 ه-.ق ازاين مسجد ديدن کرده، مي نويسد : "اين مسجد را سلطان حسن آق قويونلو بنا کرده است ... بناي اين مسجد، يکي ازشاهکارهاي هنر معماري است . گنبدهاي آن همه کاشيکاري شده واز چهارسو داراي منافذي هستند که با سنگ هاي مرمرين مزين و مشعشع گرد يده اند. روي هرچهارديوار اين مسجد بزرگ را اسليمي ها ، ترنج ها ، گل ها و بوته هاي گوناگون و کتيبه هاي متعدد حجاري و گچبري شده زينت بخشيده اند ... بالاي درها و پنجره ها نيز سنگ نبشته هايي با خط ثلث جلي وجود دارد که بي شباهت به خط زيباي ياقوت مستعصمي نيست . درطرفين محراب اين مسجد، دوپارچه ستون سنگي زرد رنگ قرار داده اند که بهاي آنها بدون مبالغه با خراج ايران و توران برابري مي کند . گويا اينها کهرباهستند و نظيرشان درهيچ جاي دنيا پيدا نمي شود ." نادرميرزا، درخصوص وضعيت مسجد در دوره قاجاريه مي نويسد: "اکنون مسجدي است آنجا با چوب مسقف و مدرسه اي کوچک و ويران . و به اندازه يک کف دست اينجا آجر کاشي بنا شده، به درگاه رخامي بالاي مدخل منصوب است که فصلي در آن منقور است . " همچنان که نادرميرزا نوشته، امروزه، از آن همه سنگ تراش و رخام و کاشي، فقط يک قطعه مرمر درمحراب مسجد، يک قطعه سنگ نوشته مرمرين بر ديوار نزديک در مشرف به ميدان صاحب الامر، يک قطعه سنگ نبشته بر ديوار شمالي مسجد کوچک زمستاني و يک قطعه ديگر در پاي ديوار کفشکن، يک قطعه سنگ قبر مرمرين در پاي ديوار شرقي خواجه نشين مسجد زمستاني مزبور، يک قطعه سنگ نبشته نصب شده بر سردرمدرسه ، يک حلقه حوض يکپارچه سنگي، شش ستون سنگي و مقداري سنگ قبر و سنگ نبشته انباشته درمسجد زيرزميني باقي مانده است . سنگ نبشته مرمرين محراب مسجد به صورت طاقنماي ظريفي حجاري شده و خوشرنگ است . قطعات سنگ نبشته هاي برجاي مانده نشان مي دهد که کتيبه هاي سراسري حجاري شده به خط و شيوه عالي، بخش هاي مختلف مسجد را تزيين مي کرده است. برسنگ قبر مرمريني که در پاي ديوار شرقي خواجه نشين شمالي مسجد زمستاني کار کرده اند، عبارت "هذا روضة المرحوم شهرة به ابوشرف بن ... بيگ " خوانده مي شود که با توجه به مشخصات سنگ، احتمالا مربوط به قبر يکي از امراي آق قويونلو- مدفون درعمارت نصريه- است . سنگ نبشته قهوه اي رنگ ديگري درسردر صحن مدرسه حسن پادشاه نصب گرديده که متعلق به زمان شاه تهماسب صفوي و متضمن بيم دادن سپاهيان و مردم از ورود بدون اجازه به خانه هاي ديگران است . مسجد زمستاني مسجد حسن پادشاه که تا دوره اخير مورد استفاده بوده، داراي شش ستون سنگي و طاق ضربي آجري است . مدرسه حسن پادشاه نيز به صورت نيمه معمور تا چندي پيش اقامتگاه طلاب علوم ديني بوده است .
هیچ مدرسهای به جز مدرسه حسن پادشاه، از زمان قبل از دوره قاجار و پس از زلزله و جنگ در استان باقی نمانده است،
سلطان یعقوب برای ساخت این مجموعه از تمام هنرمندان و استادکاران سرزمینهای اسلامی استفاده کرده که شاخصترین بخش تزئینات این مسجد کاشیکاری معرق آن است که در کنارش تزئینات سنگ نیز به کار رفته است.
مجموعه حسن پادشاه بعنوان یک عمارت نصیریه شناخته میشود.نصیریه عمارت ابوابالبری با درهای نیکو است که با توجه به بازسازیهایی که در دوران قاجار روی آن صورت گرفته، در مرمتها سعی شده دوران طلایی ساخت و معماری دوره آققویونلو بنا حفظ و احیا شود.
حاجي خليفه کاتب چلبي، مؤلف کتاب هاي "کشف الظنون" و "جهان نما"، درکتاب اخير راجع به اين مسجد مي نويسد: "جامع سلطان حسن، ازبناهاي اوزون حسن، پادشاه آق قويونلو و به طرز جوامع سلاطين با سنگ تراش و سرب ساخته شده، بناي متين و با شکوهي است . درکنار صفه محراب، يک قطعه مرمر بلغمي بزرگي به طول و عرض چند ذراع به ديوار نصب شده و جامع را رونق بخشيده است . سنگ مرمر مزبور، ازنوادر دهر به شمار مي رود و درجامع ديگر، نظير آن ديده نشده است . اسماء چهار يار که درسر درب آن حک شده بود، از طرف قزلباش ها پاک و فقط به نام علي (ع) ابقاء گرد يده است." بايد دانست که گرچه بناي مسجد و منضمات آن- عمارت نصريه- به اوزون حسن بايندري نسبت داده مي شود، ولي با توجه به نوشته حافظ حسين کربلايي درکتاب "روضات الجنان و جنات الجنان "، بناي آنها بعد از درگذشت اوزون حسن صورت گرفته است . اوليا چلبي که در سال 1050 ه-.ق ازاين مسجد ديدن کرده، مي نويسد : "اين مسجد را سلطان حسن آق قويونلو بنا کرده است ... بناي اين مسجد، يکي ازشاهکارهاي هنر معماري است . گنبدهاي آن همه کاشيکاري شده واز چهارسو داراي منافذي هستند که با سنگ هاي مرمرين مزين و مشعشع گرد يده اند. روي هرچهارديوار اين مسجد بزرگ را اسليمي ها ، ترنج ها ، گل ها و بوته هاي گوناگون و کتيبه هاي متعدد حجاري و گچبري شده زينت بخشيده اند ... بالاي درها و پنجره ها نيز سنگ نبشته هايي با خط ثلث جلي وجود دارد که بي شباهت به خط زيباي ياقوت مستعصمي نيست . درطرفين محراب اين مسجد، دوپارچه ستون سنگي زرد رنگ قرار داده اند که بهاي آنها بدون مبالغه با خراج ايران و توران برابري مي کند . گويا اينها کهرباهستند و نظيرشان درهيچ جاي دنيا پيدا نمي شود ." نادرميرزا، درخصوص وضعيت مسجد در دوره قاجاريه مي نويسد: "اکنون مسجدي است آنجا با چوب مسقف و مدرسه اي کوچک و ويران . و به اندازه يک کف دست اينجا آجر کاشي بنا شده، به درگاه رخامي بالاي مدخل منصوب است که فصلي در آن منقور است . " همچنان که نادرميرزا نوشته، امروزه، از آن همه سنگ تراش و رخام و کاشي، فقط يک قطعه مرمر درمحراب مسجد، يک قطعه سنگ نوشته مرمرين بر ديوار نزديک در مشرف به ميدان صاحب الامر، يک قطعه سنگ نبشته بر ديوار شمالي مسجد کوچک زمستاني و يک قطعه ديگر در پاي ديوار کفشکن، يک قطعه سنگ قبر مرمرين در پاي ديوار شرقي خواجه نشين مسجد زمستاني مزبور، يک قطعه سنگ نبشته نصب شده بر سردرمدرسه ، يک حلقه حوض يکپارچه سنگي، شش ستون سنگي و مقداري سنگ قبر و سنگ نبشته انباشته درمسجد زيرزميني باقي مانده است . سنگ نبشته مرمرين محراب مسجد به صورت طاقنماي ظريفي حجاري شده و خوشرنگ است . قطعات سنگ نبشته هاي برجاي مانده نشان مي دهد که کتيبه هاي سراسري حجاري شده به خط و شيوه عالي، بخش هاي مختلف مسجد را تزيين مي کرده است. برسنگ قبر مرمريني که در پاي ديوار شرقي خواجه نشين شمالي مسجد زمستاني کار کرده اند، عبارت "هذا روضة المرحوم شهرة به ابوشرف بن ... بيگ " خوانده مي شود که با توجه به مشخصات سنگ، احتمالا مربوط به قبر يکي از امراي آق قويونلو- مدفون درعمارت نصريه- است . سنگ نبشته قهوه اي رنگ ديگري درسردر صحن مدرسه حسن پادشاه نصب گرديده که متعلق به زمان شاه تهماسب صفوي و متضمن بيم دادن سپاهيان و مردم از ورود بدون اجازه به خانه هاي ديگران است . مسجد زمستاني مسجد حسن پادشاه که تا دوره اخير مورد استفاده بوده، داراي شش ستون سنگي و طاق ضربي آجري است . مدرسه حسن پادشاه نيز به صورت نيمه معمور تا چندي پيش اقامتگاه طلاب علوم ديني بوده است .
هیچ مدرسهای به جز مدرسه حسن پادشاه، از زمان قبل از دوره قاجار و پس از زلزله و جنگ در استان باقی نمانده است،
منابع:
farsnews.com
irandeserts.com
ostan-as.gov.ir
fa.wikipedia.org
arktourism.ir
farsnews.com
irandeserts.com
ostan-as.gov.ir
fa.wikipedia.org
arktourism.ir
جاذبههای گردشگری شهر تبریز
هتل های شهر تبریز
شما هم می توانید در این مورد نظر دهید: