تاریخ ساخت خانه گنجه ای زاده به پایان دوره قاجار بازمی گردد، اگر چه زیرزمین های ویژه دوره پهلوی رنگ و بوی معماری عصر پهلوی را به آن القا کرده است. این بنای تاریخی بخشی از دانشکده معماری دانشگاه هنر اسلامی تبریز می باشد.
این خانه سه هزار مترمربع مساحت دارد و اعیانی آن در سه طبقه از اتاق هایی در یک ردیف بدون اندرونی و بیرونی تشکیل شده است. کاربست زاویه های تیز در ساخت خانه گنجه ای زاده و پنجره های مستطیل شکل بدون خمیدگی در ساختمان این بنا نشانه آشنا بر آغاز معماری مدرن و فاصله گرفتن از معماری سنتی ایرانی در تبریز است.
خانه گنجه ای زاده مشتمل بر دو بنا در دو ضلع شمالی و غربی به صورت متصل ساخته شده است. ساختمان ضلع شمالی اواخر دوره قاجار و ساختمان ضلع غربی اوايل پهلوی اول احداث شده است. مساحت تقريبی آنها ۴۱۴۲ متر مربع بوده و زيربنا حدود ۷۲۹ متر مربع می باشد. اين ساختمانها به تبعيت از سبك رايج دوره به صورت معماری برونگرا بنا شده و در تزئينات آن از آرایه های معماری نئوكلاسيك مانند سنتوری و سرستون كرنتين استفاده شده است.
برخی پنجره های این خانه چهار گوش است و زاویه تیز دارد و از پنجره های خمیده، شیشه های رنگارنگ و معماری سنتی ایران خبری نیست. بنای دوره قاجار این خانه در ۳ طبقه ساخته شده و همه اتاق ها در یک ردیف، بدون اندرونی و بیرونی قرار گرفته اند. بخش اصلی خانه اتاق طنبی (نشیمن) است و زیر آن حوض خانه قرار دارد. ایوان آن پنج دهنه دارد که با قوس های نیم دایره پوشانده شده است. متاسفانه حیاط اندرونی شمالی ساختمان از بین رفته است و دیواری مقابل آن کشیده اند.
در ساختمان مربوط به دوره پهلوی نیز دو راهرو قرار گرفته است که هر کدام ۳ اتاق دارد. این بخش نیز با احتساب زیرزمین ۳ طبقه است. ساختمان از سنگ، آجر، گچ، آهک و چوب بنا شده است و سرآغاز معماری مدرن در تبریز محسوب می شود. در ایوان چندین ستون وجود دارد و راه پله ها نیز دو سویه هستند.
زمانی این خانه دانشکده معماری دانشگاه صنعتی سهند بود. این ملک مورد اختلاف سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و دیوان عدالت اداری بود. متاسفانه سرانجام در آبان سال ۱۳۹۰ مالک خصوصی آن با وجود ثبت این خانه در فهرست آثار ملی ایران، توانست با رای دیوان اداری این بنا را به طور کامل تخریب کند. این بنای تاریخی در ۸ مرداد سال ۱۳۸۱ به شماره ۶۰۲۱ در این فهرست به ثبت رسیده بود.
منابع:
دانشکده معماری و شهرسازی تبریز
kojaro.com
fa.wikipedia.org
