در میان تاریخ نگاران، این خانه که به «کربلایی علی مسیو» رهبر فکری مشروطه خواهان آذربایجان منسوب است، به‌عنوان منزل دوم علی مسیو شناخته می شود.
کربلایی علی مسیو تاجری تبریزی الاصل بوده که به کشورهای اروپایی به ویژه کشور فرانسه سفرهای بسیار داشته و به همین دلیل «مسیو» لقب گرفته بود. مقایسه خانه های اعیان و اشراف آن دوره، با مساحت کوچک این خانه و معماری خاصش که شبیه خانه‌های اعیانی آن زمان نیست، این گمانه را که آنجا خانه دوم علی مسیو بوده، تقویت می کند؛ اما واقعیت این است که اینجا محلی مخفی بوده، برای اینکه تصمیمات مخفیانه مشروطه خواهان آنجا گرفته شود.
هنگام مرمت، زیرزمین هایی از این خانه کشف شد که به کوچه های پشتی راه داشته و همچنین اصطبلی مخفی برای نگهداری اسب ها وجود داشت تا در صورت کشف مکان جلسه، با اسب بتوانند فرار کنند. تجربه سفرهای اروپایی علی مسیو و شمّ سیاسی او، چنین بنایی را محقق کرده بود و بعدها این مکان با نام «مرکز غیبی تبریز» شهرت یافت. برخی محققان گمانه زنی هایی دارند که با توجه به وجود‌نداشتن هیچ نشان و اثری از علی مسیو جز همین خانه، او اصلا در تبریز سکونت نداشته و محل سکونت اصلی وی استانبول یا فرانسه بوده و در جریان مشروطه به تبریز آمده تا در این جریان رهبری فکری داشته باشد.
رهبر فکری مشروطه خواهان آذربایجان سه پسر به نام های حاجی خان، حسن و غدیر داشت که پسر بزرگش جوانی رعنا بود و پسرهای کوچک ١٦ و ١٣ساله بودند. همه پسران علی مسیو در ١٠ محرم ١٣٣٠ قمری مصادف با ١٠ دی ماه ١٢٩٠ شمسی در میدان قم باغی (میدان دانشسرای فعلی تبریز) به همراه ثقه‌الاسلام و تعدادی از مشروطه خواهان به دار آویخته شدند. در ضلع جنوبی خانه علی مسیو دیواری وجود دارد که دو شمایل در بالای آن دیوار نصب شده است. گفته می شود این شمایل به یاد دو پسر کوچک شهید وی که کم سن و‌سال تر بودند، ساخته و نصب شده است.
اتاق های تودرتو و حالت غیرمرسوم و به هم وصل شدن قسمت های این خانه باعث می شود کسی که برای اولین بار در آنجا قدم گذاشته، کمی گمراه شود و راه ورود و خروج را گم کند. این معماری منحصر به فرد، مرکز غیبی تبریز را از دیگر بناهای به جامانده از آن روزگار متمایز می سازد.
بنا به روایتی علی مسیو پس از انتقال ستارخان و باقرخان به تهران و در آن شرایط ناآرام، به سفارت روس دعوت می شود؛ یعنی همان جایی که عاملان به دارآویختن فرزندانش در ظهر عاشورا به آن منتسب بودند! گفته می شود که او پس از حضور در این سفارت با خوردن غذای مسموم جان خود را از دست داد؛ هرچند بعید به نظر می رسد که شخصی با درایت و سیاست علی مسیو که به مشروطه خواهان آذربایجان خط فکری می داده، به دعوت قاتل پسرانش جواب مثبت داده و از غذای مسموم آنها خورده باشد؛ ولی هیچ روایت دیگری از مرگ وی در دسترس نیست.
مشخصات بنا:
خانه شامل دو حیاط با اتاقهای جانبی در سه وجه حیاط اندرونی و در دو وجه حیاط بیرونی است. این دو حیاط بوسیله یک ورودی باهم مرتبط هستند و حیاط اندرونی با دو پله اختلاف سطح نسبت به حیاط بیرونی در ارتفاع بالاتری قرار گرفته است.
بنا شامل دو طبقه است و از زیرزمین ضلع غربی به عنوان ورودی خانه همسایه استفاده می شود.
بنا پلان نامتقارنی دارد.
از خصوصیات بارز بنا ارتباط بین حیاطهای اندرونی و بیرونی است که فقط توسط یک دیوار از هم جدا شده اند در حالیکه در اکثر خانه های قدیمی مابین حیاط اندرونی و بیرونی یک فضای معماری وجود دارد.
تزئینات بکاررفته و نوع آن:
- تزئینات گچی بالای پنجره ها به شکل گل و چهره انسان.
- وجود سنتوری آجری در بالای پنجره ها.
- ترکیب گچ و آجر در نما.
قابل ذکر است که در همسایگی علی مسیو، خانه‌ای به نام ختایی وجود دارد که این خانه نیز به یکی از سران مشروطه تعلق داشت. خانواده ختایی از اعیان و اشراف تبریز بودند که در جریان مشروطه حامی مالی سردمداران و مجاهدان بودند، همه اعضای خانواده پس از شناسایی و حمله روس ها به قتل رسیدند و تنها بازمانده کودکی پنج ساله بود که از ترس در زیرزمین آن خانه پنهان شده بود.
وجود این دو خانه در همسایگی یکدیگر و نزدیکی آنها به خانه حیدرزاده و مجوعه خانه های تاریخی دانشکده هنر و معماری، خانه- موزه استاد شهریار، عمارت تاریخی شهرداری تبریز و چند اثر تاریخی دیگر این محدوده را به بافت پویای تاریخی تبدیل کرده است که حضور در آن نه تنها برای گردشگران بلکه برای شهروندان نیز دلچسب است.
منابع:
javanonline.ir
شهرداری تبریز
