خانه تاریخی ستارخان در محله امیرخیزی تبریز، هر چند فضای فیزیکی کوچکی دارد، اما روح آزادگی و بزرگی سردار ملی در آن موج می زند.
کوچه محل قرار گرفتن خانه ستارخان که در اقدامی پسندیده از سوی متولیان فرهنگی و مدیریت شهری به نام 'کوی ستارخان' نامگذاری شده است، از یک سو به چهار راه منجم و از سوی دیگر به خیابان شمسی تبریز راه دارد.
البته عرض دیوار بیرونی آجری و سرخ رنگ خانه سردار ملی اندک است و به همین دلیل بدون ورود به کوچه، یافتن این مکان تاریخی به یادگار مانده از جنگ های 11 ماهه تبریزیان با استبداد محمدعلیشاهی کار دشواری است.
خانه در نگاه اول ، یک طبقه با نیم طبقه ای سوار بر آن به نظر می رسد.
در کناره های درب چوبی ورودی ساختمان نیز جای خالی دو پنجره مانند به چشم می خورد که آجرهای به هم گره خورده آن را پر کرده اند؛ ضمن اینکه درب چوبی خانه سردار ملی دیگر کوبه ندارد.
آجر کاری های بکار رفته در نمای شمالی بنا از ویژگی های خاص معماری آن است؛ البته بنای اصلی، متعلق به دوره قاجار، خانه ای با حیاط های اندرونی و بیرونی و همه فضا های مطبخ، اصطبل و... بوده است که با گلوله های توپ جنگی لشکر روس که از دست سردار ملی به جان آمده بودند ، به هنگام ورود سپاهیان اشغالگر روس به تبریز در سال ۱۲۸۹ شمسی ویران شد.
بنای فعلی 'خانه ستارخان سردار ملی' بیشتر از اینکه ارزش معماری داشته باشد، به دلیل تعلق به سردار ملی (دوره مشروطه) حائز اهمیت خاص است.
بر دیوارهای درونی حیاط خانه ستارخان، طرح برجسته های برنجی از صحنه های دلاوری و مبارزه سردار ملی و یارانش در جنگ های مشروطه در قامتی بلند و برافراشته به شکلی هنرمندانه نصب شده است که چشم بینندگان را نوازش می دهد.
اینجا خانه ستارخان است؛ بنایی منتسب به سردار ملی ایرانیان که به هنگام عزیمت به تهران، مردم دسته به دسته در دروازه قزوین به استقبال خود و یاران مجاهدش آمدند و آن صحنه ها امروز برگ های درخشان تاریخ معاصر مام میهن است.
گفته می شود خانه فعلی ستارخان تنها بخش اندرونی بنای اصلی است و اهالی محله 'امیره قیز' بر این باورند که تمام زمین های کوچه ستارخان غربی در تملک سردار ملی بوده است.
البته ملک پشت بیمارستان چشم علوی تبریز تا همین چند سال قبل، باغ بزرگی به نام 'باغ ستارخان' بود و حدود یک دهه قبل به بیمارستان ملحق شد.
اتاق های خانه ستارخان، معماری ساده ای دارند، اما آنچه این بنا را از نظر تاریخی اهمیتی مضاعف می بخشد، وجود دالانی مرتفع و کم عرض در زیرزمین است که گفته می شود در زمان جنگ های یازده ماهه تبریز 'راه اسب رو' بوده و به رودخانه 'میدان چایی' که از وسط تبریزمی گذرد، منتهی می شد.
در واقع این راه مخفی با سقف ضربی آجری حدود سیصد متر طول داشته و کندن آن در ۱۱۰ سال قبل خود مهر تاییدی بر رشادت ها و از خودگذشتگی های سردار ملی و یارانش است.
این خانه تا سال ۱۳۸۹ کاربری موزه داشته و هنوز نیز می توان باقیمانده تصاویر قاب گرفته شده از سران و بزرگان مشروطه تبریز را بر دیوار اتاق های آن مشاهده کرد.
مشخصات بنا:
- سازه وزنی با پوشش سقف تخت اجرا شده به وسیله تیر چوبی.
- پلان مستطیل شکل اجرا شده در دو طبقه در سه جهت و دارای حیاط مرکزی
- نمای اصلی بنا نمای شمالی، و دارای تزیینات آجرکاری است.
- ورودی اصلی بنا (در حال حاضر) از سمت شمالی بنا می باشد.
سرگذشت خانه:
خانه ستارخان در گذشته هاى دور محل ستاد فرماندهى مبارزات مشروطه خواهى و نيز جنگ هاى ضداستعمارى ستارخان و نيروهاى وى عليه استعمار روس بود.
پس از پيروزى انقلاب مشروطه در سال ۱۲۸۵ هـ.ق و عزيمت ستارخان، باقرخان و نيروهاى آنان به تهران، حوادثى در تبريز رخ داد كه موجب شد اين خانه رفته رفته از كانون توجه خارج شده و تا به امروز نيز غربت خود را بازنيابد.
پس از كشته شدن ستارخان، اوضاع كشور آبستن حوادثى شد كه در نهايت نيروهاى روسيه دوباره در كشور و بخصوص آذربايجان خودنمايى کردند و در نهايت خانه سرداران مشروطه را در تبريز به توپ بستند.
از آن جا كه دولت استعمارى روسيه از مبارزات ستارخان و باقرخان بر ضد نيروهاى آنان خاطره خوبى نداشت، سه روز پس از عاشوراى سال ۱۳۳۰ هـ.ق با گلوله هاى توپ، خانه اين دو سردار بزرگ مشروطه را با خاك يكسان كرد.
خانه ستارخان به دست روسها تخريب شد و از آن عمارت بزرگ، بيشتر بخشهاى نظامى مانند مركز ستاد فرماندهى، محل استقرار نيروها، اسلحه خانه و... مورد حمله قرار گرفت و قسمت اندرونى عمارت از تخريب مصون ماند.
در حال حاضر این مکان بعنوان دفتر فعالیت کمیسیون حقوق بشر اسلامی از سوی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان برای استفاده در اختیار این مجموعه قرار گرفته ولی مانع بازدید علاقمندان نیست.
منابع:
شهرداری تبریز
kojaro.com
irna.ir
asriran.com
tabriztourist.com
جاذبههای گردشگری شهر تبریز
هتل های شهر تبریز
در مورد خانه ستارخان، سردار ملی باید بگم که اونجوری که بنده گزارش ها در مورد این خونه رو خوندم عمارت موجود همان عمارت بجا مانده از دوران قاجار هست و نیروهای روس ققط قسمت هایی که استفاده نظامی داشته اند رو با توپ تخریب کرده اند و این قسمت سالم مانده است، البته مسلما این عمارت ترمیم شده است ولی قدمت آن مربوط به دوران قاجار است. باتشکر