دانشكده معماری و شهرسازی تبریز در سال ۱۳۷۸ همزمان با تأسیس دانشگاه هنر اسلامی تبریز فعالیت علمی و آموزشی خود را با خرید و مرمت سه خانه قدیمی در بافت محله قدیمی مقصودیه تبریز آغاز كرد. درحال حاضر با توسعه بیش از هفت خانه قدیمی دیگر این دانشگاه فعالیت خود را گسترش داده است. خانه بهنام که خود قديمی ترين بنای دانشکده معماری تبریز است در این مجموعه قرار دارد.
خانه بهنام که به عنوان یک خانه مسکونی ساخته شده است، از اواخر دوره زنديه و سال های آغازین دوران قاجار و زلزله ويرانگر سال ۱۱۹۳ هجري قمری به يادگار مانده است.
تالار چليپايی بسيار زيبا با فضایی مهتابی و نقاشی ها و تزئينات هنرمندانه آن مدعايی بر ابتکار هنرمندان آذربایجانی عصر زنديه است. مساحت كل ساختمان ۱۹۰۰ متر مربع و زيربناي آن در حدود ۸۴۰ متر مربع مي باشد.
اکنون بخش اداری دانشگاه هنر اسلامی تبریز در این خانه مستقر شده است. در زمان پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار، این خانه نوسازی و با نقاشی هایی تزئین شد. در بازسازی اخیر این خانه، تاکنون چند نگارگری ایرانی فرسکو کشف شده است که هم اکنون در حال تعمیر شدن توسط متخصصان می باشند.
مانند بسیاری از خانه های قدیمی ایرانی، این خانه نیز دارای دو حیاط اندرونی و بیرونی است و شامل یک ساختمان اصلی، بعنوان ساختمان قشلاقی و یک ساختمان کوچک بعنوان ساختمان ییلاقی است. ورودی این ساختمان از کوچه مشیردفتر و از طریق دالانی در پشت خانه قدکی صورت می گیرد. از سردر به هشتی و از هشتی به حیاط باغچه وارد می شود. طنبی بزرگ شرقی- غربی است. پنجره های اروسی آن با شیشه های رنگی به شمال و جنوب باز می شود. ایوان ستون دار در جنوب طنبی رفیع و بلند است. ارتفاع ستونهای ایوان شمالی معادل ارتفاع طنبی است. اتاق های گوشوار در طرفین طنبی قرار گرفته است.
بیرونی آن شامل طنبی (هفت دری)، کله ای و اتاق است که در ضلع شمالی حیاط شکل گرفته اند. در طنبی ارسی دار آن که درای ایوان ستون دار با تزئینات گچی است، نقاشی های بسیار زیبایی بر دیواره ها و سقف ها نقش بسته است. تزیینات و نقاشی های موجود در طاقچه ها، شومینه طنبی و اتاق های جنبی نیز چشمگیر است. در ضلع جنوبی بیرونی نیز فضاهایی شامل تراس تابستانی با ستون ها، سرستون های گچی مقرنس کاری و نیز فضای ورودی و چند اتاق دیگر دیده می شود.
زیر اتاق طنبی حوضخانه است. سقف حوضخانه گنبد با کادر بندی آجری و با سکو های جانبی و حوض سنگی دارای جلوه خاصی است. تناسبات معماری، وسعت ساختمان و تنوع طاق ها و گنبد ها در سقف زیر زمین جالب توجه است. علاوه بر تناسبات کلیه قسمتهای بنا که چشمگیر است، نمای ساختمان نیز دارای انواع طرح های آجرکاری است. ظرافت اروسی ها، آینه کاری و گچ بری سقف ایوان و تنوع کاربندی های آجری، آرایش حوض و باغچه و رف بندی اتاق ها با کیفیت عالی است.
در ضلع شرقی و غربی، حیاط بیرونی به دیواره هایی که دارای طاق نما هستند، محدود است. اندرونی خانه در شمالی ترین بخش ساختمان قرار گرفته که طرفین آن را اتاق هایی در قسمت شرق و غرب و مشرف به حیاط اندرونی تشکیل داده اند. پشت بام اتاق های اندرونی به صورت مهتابی استفاده می شود. این بخش ساختمان دارای زیر زمین نیز است که اتاق های زیر طنبی برای نشیمن تابستانی و دیگر اتاق ها به صورت انباری و مطبخی در آن، مورد استفاده قرار می گرفت.
ایوان جنوبی برای نشیمن تابستان و ایوان شمالی دارای ستون های چوبی گچ اندود با سرستون های گچبری شده است. پیشانی ساختمان دارای گچبری و طاق نماهای طرفین ایوان جنوبی مقرنس کاری است. در بنای قسمت غربی که تخریب شده اصطبل، مطبخ و توالت قرار داشته است. منظره بیرونی آن به دلیل گچبری های هنرمندانه، نمای آجری سرخ گون و حوض آسمانی رنگ در وسط حیاط، خیره کننده است.
منابع:
دانشکده معماری و شهرسازی تبریز
kojaro.com
