رشته کوه سهند

متن کامل: رشته کوه سهند

کوهستان سهند بعد از سبلان یکی از بزرگترین و مهمترین برجستگی‌های آذربایجان و از معروفترین کوه‌های آتشفشان و خاموش ایران است که در ۵۰ کیلومتری جنوب تبریز و ۴۰ کیلومتری شمال مراغه قرار گرفته است.

قله منفرد و آتشفشانی خاموش سهند در میان جلگه آذربایجان قد برافراشته است این کوهستان آتشفشانی خاموش شبیه آرارات و البرز و سبلان بوده خط فاصل بین دو توده خروجی البرز و توده ارمنستان به وجود آمده است.

ارتفاع متوسط سهند ۱۴۰۰ تا ۲۲۰۰ متر بوده که در آن بریدگی‌های سخت، دامنه‌هائی با شیب تند با تنگه‌های باریک و رشته کوه‌ها کشیده شده در موازات یکدیگر به وجود آمده است.

سهند در تمام سال پوشیده از برف است. دامنه‌های سهند در طول سال پوشیده از گل و ریحان و لاله واژگون است. کوهستان سهند از مجموعه کوههای آتشفشانی تشکیل شده که دریاچه کوچکی که خاص این کوهستانهاست در دامنه های آن به چشم می خورد که از مهمترین آنها می توان به آلمالوگلی ، قور گل آیقرگلی،نادر گلی ،گین گلی و قوچ گلی اشاره کرد

وجود چشمه‌های متعدد در قله و دامنه‌های آن كه مشهورترین آن‌ها" قرخ بلاغ " گوموش بلاغی" ، "پری" و " گوران بلاغی" است، طراوت و لطافت را به ارمغان آورده و موجب سیرابی درختان، باغات و مراتع روستاها و شهرهای این منطقه می‌شود.

كوه سهند با ۱۳۰ هزار هكتار مراتع ییلاقی علاوه بر سرسبزی دارای گونه‌های گیاهی خوش خوراك مثل شبدر و یونجه بوده و دامنه‌های آن مرتع و چراگاه بسیار مناسبی برای دام‌های دامداران ، ایلات و عشایر منطقه است.

دامداران منطقه و عشایر استان‌های آذربایجان شرقی و غربی هر سال برای ییلاق گذرانی و تعلیف دام به دامنه‌های كوه سهند كوچ می‌كنند.

دامنه‌های این كوه به علت داشتن گل‌های فراوان بهترین محل جهت تولید عسل بوده و عسل تولید شده در این منطقه از شهرت ویژه‌ای برخوردار است.

سرمای زیاد در طول مدت زمستان و برف زیاد در این كوه مانع رشد درختان و درختچه‌ها شده ولی تیره‌های مختلف گیاهی كه همگی به صورت علفی پایا و یك ساله هستند، در مراتع و چمن‌زارهای سهند به وفور یافت می‌شود.

قله های رشته کوه سهند:

سهند در زمره کوه‌های رشته کوه‌های البرز است که در شمال مراغه و از غرب به شرق کشیده شده و دهانه قله جام داغي مغرب و شرق بي اندازه پاره شده است و در سمت جنوب سوار بر جلگه مراغه بوده و بعد از قوچ گلي داغ ( ۳۷۰۷ ) از همه بلندتر است. قله جام داغلي در ميان مردم به بلندترين قله سهند معروف شده است ولي به تحقيق قله قوچ گلي داغ از تمام قلل سهند بلندتر است . در فاصله ۵ كيلومتري جام داغي در روي يك خط كوهستاني و در سمت غرب آن قله سهند به نام هرم داغ قرار گرفته كه ۳۵۶۲ متر ارتفاع دارد .

معروفترين قلل مركزي سهند بنام چماقلو داغ ، شكر داغ ، قوچ گلي داغ، يانخ داغ، درويشلر داغي مي باشند كه دره هاي با صفاي بايندر و شاه يوردي را به وجود آورده اند. چندين قله مرتفع در اين منطقه قرار دارد كه بلندي ۱۷ قله آن از ۳۰۰۰ متر تجاورز مي نمايد . از شهر تبريز 8 قله سهند كه ارتفاع آنها ۳۲۰۰ متر تجاوز مي كند به وضوح و آشكارا ديده مي شوند. سلطان داغي در غرب، كريم داغي و ليقوان داغي در شرق و كمال داغي و قوچ گلي در شمال آن قرار گرفته اند.

کوه‌های جام، سهند، سلطان، دمیرلی، آغ‌داغ، موتال داغی، شیر داغی، حرم داغی، گیرو داغی، آتاشان، درویش، کمال از مهم‌ترین قلل رشته‌کوه سهند محسوب می‌شوند.

در بخش شمال شرقی که مشرف به جلگه بستان آباد می باشد قله های قوچ گلی داغی٬ بز داغی٬ حرم داغی٬ متال داغی٬ زری داغی٬ آت داغی٬ جوداغی که به وجود آورنده دره های چینی بلاغ٬ سعید آباد چیچکلو که همین دره ها و قله ها سرچشمه رودهای چینی بلاغ چایی٬ قپان چایی٬ بهادر چایی٬ کلقان چایی می باشند. که اکثرا به حوضه آبریز قزل اوزن و در نهایت به دریای خزر می ریزند. بلندترین قله سمت شمال شرق قله قوچ گلی به ارتفاع ۳۷۰۰ متر می باشد. نزدیکترین روستا ها به همین قله ها روستاهای ثمر خزان٬ چینی بلاغ٬ چیچکلو می باشد.

در بخش شمالی که مشرف به جلگه لیقوان و تبریز می باشد:
گیروداغی٬ شیرشیر داغی٬ دمیرلی داغی٬ شله سرداغی٬ پانیخ داغی که بوجود آورنده دره های توله سر دره سی٬ بارالی دره سی٬ گین دره سی٬ ورودخانه های لیقوان چای٬ توله سر چای٬ بارالی چای که در نهایت به آجی چای تبریز پیوسته به دریاچه ارومیه می ریزند. بزرگترین قله بخش شمالی کوهستان سهند قله گیروه با ۳۶۰۰ متر ارتفاع نزدیک ترین روستا ها و مسیر صعود روستای ثمر خزان و روستای لیقوان می باشد.

در بخش شمال غربی که مشرف به جلگه تبریز وشهرستان اسکو می باشد قله سلطان داغی٬ نوروز داغی٬ ارشد داغی٬ سنجر داغی٬ قشنار داغی و زینجاب داغی که بوجود آورنده دره های زینجاب دره سی٬ ارشد چمنی٬ کندوان دره سی٬ آستاری دره سی و رودخانه های کندوان چایی٬ اسکو چایی و زینجاب رود که در نهایت به دریاچه ارومیه می ریزند. بلند ترین قله شمال غرب سلطان داغی با ارتفاع ۳۴۲۵ متر و نزدیکترین روستاها و مسیر صعود روستای کندوان و عنصرود می باشد.

در بخش غرب و جنوب غرب که مشرف به جلگه آذرشهر وعجب شیر ومراغه بوده قله های میدان داغی٬ قارمش داغی٬ قوجا داغی٬ نال میخ داغی٬ چماقلو داغی٬ عریان داغی و اولیا داغی که بوجود آورنده دره های گنبه دره سی٬ بهادر دره سی٬ چاخ چاخ یوردی٬ اسفاین دره سی٬ سارم ساخلی یوردی و رودخانه های گنبر چای و توفارقان چای آذرشهر٬ قلعه چای عجب شیر و صوفی چای مراغه می باشد. بزرگترین قله منطقه غرب کوهستان قله میدان داغی با ۳۴۰۵ متر نزدیک ترین روستاها و مسیر صعود روستاهای هرگلان عجب شیر گنبر آذرشهر و یای شهر مراغه٬ کندوان اسکو می باشد.

در بخش جنوب که به جلگه مراغه وهشترود مشرف بوده کوه معروف سهند یک کوه با دو قله که جام ۳۵۵۰ وقله سهند ۳۵۱۳متر خود نمایی میکنند. کمی بطرف جنوب شرق کوه آق داغ می باشد جنوب کوه سهند مرتع قیخ بولاغ و شمال آن شاه یوردی ودشت بایندر می باشد. نزدیکترین روستاها ومسیر صعود روستای کورده ده وباتما نقلیچ مراغه وروستای چیچکلو هشترود می باشد.

بخش مرکزی فاقد قله های مرتفع بوده ولی سه دره زیبا وپر آب :
شاه یوردی٬ بایندر ده سی و تورپاغلی بستر سه رودخانه مهم کوهستان قرانقوچای٬ مردق چای و صوفی چای می باشد. همین دره های زیبا و فرحناز هسته مرکزی کوهستان بوده که در میان قلل مرتفع همچون نگینی برانگشتر جلوه گر است.

در بخش شرقی ارتفاع قابل ملاحظه ای وجود ندارد و به مرتع بایقراء ختم می شود.

آب و هواي قلمرو سهند:

ناحيه كوهستاني سهند داراي آب و هواي سردسيري است. مقدار بارندگي در اين منطقه بين ۳۰۰ تا ۶۰۰ ميليمتر در سال مي باشد. از نظر تقسيم بندي آب و هوائي، منطقه سهند در رديف مناطقي است كه ارتفاع آنها بيش از ۲۰۰۰ متر است. وجود تابستانهاي ملايم و زمستانهاي سرد و طولاني از خصوصيات اين مناطق مي باشد.

با توجه به وجود كوهستان آتشفشاني سهند كه نوع خاصي از اقليم را در آذربايجان به وجود آورده است دانشمندان علم هواشناسي د ر مورد اقليم سهند و قلمرو آن نظراتي چند ابراز داشته اند كوپن koepen دانشمند كليما تولوژيست اتريشي درون پهنه آذربايجان را در شعاع كوهستان سهند و سبلان كليماي ( DF ) معين كرده است يعني آب و هواي باراني و مرطوب و خيلي سرد كه زمستانش طولاني و نيمه خشك است. در اين كوهستان جنگل وجو ندارد ولي سراسر آن پوشيده از مراتع عالي و غني است.

هانري پابو H.pabau دانشمند فرانسوي، تورنت وايت Thornt wait كليما تولوژيست آمريكائي و دومارتون Demarton محقق فرانسوي در باره اوضاع اقليمي سهند نظراتي ابراز داشته اند ( در اين مورد و براي دستري به اطلاعات بيشتر به كتاب طواف سهند رجوع فرمائيد)

رودخانه هایی كه از سهند سرچشمه مي گيرند:

ارتفاعات برف گير سهند در قسمتي از مركز فلات آذربايجان يكي از بزرگترين منشا سرچشمه رودخانه هاي متعددي است كه حيات و زندگي روستائي و عشايري را تداوم بخشيده است .

روي هم رفته از كوهستان سهند ۱۹ رودخانه دائمي و ۴ رودخانه فصلي سرچشمه مي گيرند قسمتي از آب اين رودخانه ها از طريق دره قرانقو و رود قزل اوزن به درياي خزر وارد شده و بخشي از آبهاي اين كوهستان بسوي درياچه اروميه جريان دارد. در حوضه آبگير درياچه اروميه اين رودخانه ها از سهند سرچشمه گرفته و جريان دارند.

۱- رودخانه اوجان چاي: كه از شهرستان بستان آباد از دامنه هاي شمالي سهند بسوي آجي چا ( تلخه رود ) جريان دارد . اين رودخانه داراي حجم سالانه ۲۴ ميليون متر مكعب مي باشد .

۲- سيد آواچائي: كه از دامنه هاي شمالي سهند سرچشمه گرفته و به آجي چائي مي ريزد حجم سالانه اين رودخانه ۶۷/۹ ميليون متر مكعب مي باشد.

۳- ليوان چائي ( رودخانه ليقوان ): كه از كوههاي منطقه ليقوان و سهند شمالي سرچشمه گرفته و از شهرهاي باسمنج و تبريز مي گذرد حجم سالانه اش ۸۴/۲۰ ميليون متر مكعب است .

۴- زين جنابچائي ( رودخانه زينجناب ): كه از كوههاي شمال غربي سرچشمه مي گيرد و پس از سيراب نمودن روستاهاي چندي به درياچه اروميه مي ريزد حجم سالانه آب رودخانه ۶۸۷/۱۰ ميليون متر مكعب است .

۵- اسكو چائي ( رودخانه اسكو ): از جبهه شمال غرب و از دشت زيباي ارشد چمني سرچشمه گرفته و پس از مشروب كردن اراضي و باغات منطقه دره اسكو به درياچه اروميه مي ريزد ميزان آبدهي سالانه اي ۵/۶ مبابون متر مكعب است .

۶- توفارقان چائي ( رودخانه دهخوارقان پا آذرشهر ): كه از قسمتهاي غربي سهند سرچشمه گرفته و پس از سيراب كردن اراضي آذرشهر و گوگان به درياچه اروميه مي ريزد حجم آب سالانه اش ۸۴۷/۳۱ ميليون متر مكعب است .

۷- قالاچائي ( قلعه رود عجب شير ): كه از ارتفاعات جنوب غربي سهند جريان يافته اراضي و باغات عجب شير و شيشوان را مشروب مي سازد و به درياچه اروميه مي ريزد حجم سالانه اش ۹۲۹/۶۲ ميليون متر مكعب است .

۸- صوفي چائي مراغه: كه پر آب ترين و مهمترين رودخانه سهند در شهرستان مراغه است از دامنه هاي جنوبي سهند جريان يافته شهر مراغه و بناب و روستاهاي آن را مشروب مي سازد .اين رودخانه داراي ماهي قزل آلاي فراواني در سرچشمه اي در دشت بايندر است حجم سالانه آب صوفي چائي ۱۱۶ ميليون متر مكعب مي باشد .

۹- موردي چائي : بطول ۱۰۰ كيلومتر از دامنه هاي جنوبي سهند و از دره بايندر سرچشمه گرفته روستاهاي متعددي را سيراب مي سازد سپس از جنوب مراغه و ملكان گذشته به درياچه اروميه مي ريزد حجم آب سالانه اش ۹۲ ميليون متر مكعب مي باشد .

۱۰- ليلان چائي: از دامنه هاي آق داغ سهند جريان يافته در حوالي مياندوآب و پس از مشروب كردن آباديهاي چندي به رودخانه زرينه رود مي ريزد حجم سالانه آب آن ۷۴۶/۶۲ ميليون متر مكعب است .

۱۱- قرانقوچاي: كه از دامنه هاي شرقي سهند سرچشمه گرفته پس از عبور از شهرستان هشترود به رودخانه قزل اوزن در شهرستان ميانه وارد مي شود كه جزو حوزه آبريز درياي خزر است حجم آب سالانه اش ۹۵ ميليون متر مكعب است .

منابع:

farabiauoob.mihanblog.com

koohnavardan.ir

hamshahrionline.ir

fa.wikipedia.org