اين بنا مربوط به اوايل دوره قاجاريه است كه به منزل سيف العلماء شهرت دارد كه متعلق به شيخ علي قاضي ميباشد و بنا در دو طبقه و با نمايي آجري رو به جنوب بنا گرديده است كه مصالح عمده آن چوب ، آجر و خشت است. ميتوان گفت اين بنا با الگوبرداري از مسجداسماعيل بيگ بناب كه مربوط به دوره صفويه ميباشد، ساخته شده است. ايوان جلوي اين منزل داراي چهار ستون با پايه ستونهاي سنگي درست شده است و مساحت اين خانه 450 متر بوده و داراي حياط در جلوي ساختمان و با عرصه اي در حدود 490 متر ميباشد. اين خانه در دوطبقه ساخته شده است. باتوجه به پنجره هاي موجود در طبقه فوقاني چنين استنباط ميشود كه اين خانه در وسط باغ بزرگي قرار گرفته بود كه تماماً در اضلاع چهارگانه آن پنجره هاي كوچكي جهت تهويه و روشنايي استفاده ميگرديد.
خیابان شهید بهشتی در سالهای قبل باغ ضلع جنوبی ساختمان را به دو قسمت تقسیم و اضلاع دیگر آن نیز بوسیله وراث به قطعاتی تفکیک و به مرور زمان به واحدهای مسکونی و تجاری معاصر تبدیل گردیده است. درحال حاضر در قسمت شمالی ساختمان، باغ بزرگی هنوز وجود دارد.
بعد از ورود به حیاط یک ایوان ستوندار با چهار ستون چوبی درجهت شرقی و غربی در یک ردیف دیده میشود که زیر این ستونها پایه ستونهای سنگی به ابعاد ۴۲ سانتیمتر در ارتفاع و ۳۷ سانمتیمتر درعرض بصورت مربع و حجاری شده بصورت مقرنس و خطوط کنده زیگزاگی بصور مثلث هستند. قسمت تحتانی پایه ستونها بصورت مربع و قسمت تکیه گاه ستونهای چوبی بصورت دایره که وسط آن حفره ای جهت نشست ستونها گود گردیده است.
در حال حاصر حیاط این خانه بصورت مستطیل و در ابعاد ۲۸ متر طول (غربی – شرقی) و عرض بعد از ایوان ۷/۷۰ متر (شمالی – جنوبی) میباشد. نمای این ساختمان با آجر و دارای تزئینات آجری در داخل قاب بندی بصورت خفته و راسته و در نمای طبقه فوقانی بصورت خوابیده و اشکال هندسی و در رخبام بصورت آجرهای شتری و قورباغه ای کار شده است.
ورودی ساختمان از سمت جنوب و با ورود به سرسرا که از دو طرف سرسرا دو اطاق در سمت غربی و دو اطاق در سمت شرقی وجود دارد. در ضلع شمالی این اطاقها دو اطاقک دیگر نیز در هر قمست تعبیه شده است. در هر اطاق دواشکاف و دوعدد طاقچه در داخل دیواره های قطور خشتی وجود دارد. در اطاق انتهایی (ضلع شرقی – غربی) دو شومینه آجری قرار دارد. سپس با یک راه پله به عرض ۲/۶۰ متر و به ارتفاع هر ۱ پله ۲۰ سانیتمتر و به تعداد ۴ پله به یک پاگرد که به دو جهت طبقه بندی فوقانی و سپس با ۶ پله به ارتفاع ۲۰ سانتیمتر به بالا راه مییابد.
راه پله در طبقه فوقانی به یک سرسرا منتهی است از نظر پلان و معماری طبقه فوقانی دقیقا تکرار پلان و معماری طبقه اول است. در لایه برداری اندودهای داخلی این خانه میراث فرهنگی شهرستان بناب در زیر لایه گچی به بقایای رنگ و تزئینات مختلف هندسی و گیاهی با رنگ آبی لاجوردی برخورد نمود.سق–ف این خانه در طبقه فوقانی و اول بصورت مسطح و یا مصالح تیرهای چوبی و پردو پوشش گردیده است. از ویژگی های شاخص معماری این بنا میتوان به قرینه در نما اشاره کرد. درها و پنجره های این خانه از چوب و با تزئینات قاب بندی مستطیل و مربع بصورت ساده درست شده است. لازم به ذکر است که مصالح این خانه اکثرا ازخشت با روکش (نما) آجری، چوب و پوشش داخلی با گچ و کاهگل و در سقف بصورت کادربندی تزیین گردیده است.
اتاقها و سرسرای طبـقه دوم را دربهای ارسی سنتی که با ظرافت خاصی ساختـه شده است به یکـدیگر متصل می کند کــه جـلوه ویژه ای به نمای داخل ساختمان بخشیده است. هرچند اسکلت ساختمان از دیوارهای خشتی عریض ساخته شده ولی نمای آجری فرسوده ولی چشم نوازی کــه بــه چهره کشیده، همراه با ستونهای چوبی بلند جلوی ساختمان شکوه خاصی به آن بخشـیده است. نقش و نگارهایی کـه بر روی دیوارهای کاهگلی داخــل ساختمان ترسیم شده بوده اند اکثراً در اثر مدفون شدن در زیر لایه های گچ از بین رفته و فقط بخش کوچکی از این نقش و نگارها از زیـر لایه های گچ سالم بیرون آورده شده اند.
از دیگر ویژگی های مجموعه تعبیـه سیستم روشنایی خاصی در داخل دیوارها می باشد به این شکل که در داخـل دیوار جایگاههای ویژه ای برای چراغ نفتی تعبیه شده است که از طـریق دو جدار شیشه ای دو طرف جایگاه، باعث روشـنایی فضای طرفــین می شد. از طرفی در سقف جایگاه لوله ای برای تهویه هوای داخل جایگاه تعبیه شده است. در جلوی ساختمان نیز باغ بزرگی وجود داشته که بعدها در جریان خیابان کشی به دو قسمت تقسیم شده و به مرور زمان توسط وراث آن مـرحوم فروخته شـده است.
این عمارت علاوه بر جلوه های معماری خاص خود، یادآور خاطره تاریخی غرورانگیزی نیز از تاریــخ این شهر و مردمانش می باشد:
در سال 1297 ه .ق و در جریان حکومت ناصرالدین شاه، فردی بـنام عبیدا... شمزینی در کـردستان قیام کرد. این قیام نظر سه دولـت بزرگ وقت منطقه یعنی ایران، روسیه و عـثمانی را به خود جلب کرده بود. شـیخ عبـید ا... پس از تصرف شهرهای جنوب آذربایجان از جمله ساوجبلاغ و قتل و غارت در میـاندوآب و روســتاهای تابعه قصــــد تصرف بناب را کرده و با 9 هزار تفنگدار و 10 هـزار نفر پیاده نظام به کهریز بازار در نیـم فـرسنگی بناب رسیده و در کوههای قره قشون مستقر شده بود.
شیخ علی قاضی در کتاب تاریخ و جغرافیای دارالسلطنه چنین روایت می کند که:
شیخ عبید ا... قبل از حمله به بناب رسولی پیش من فرستاد تا شاید بتواند بناب را بدون جنگ و خونریزی تصرف کند. جواب دادم که شیخ عبیدا... مردی است ملا و من هم مردی هستم ملا و کمتر از ملا علی زنجانی نیستم که مدتها در مقابل دولت ایستاد. من هم می توانم با تبعه خود در مقابل یک ملا ایستادگی کنم ، جنـگ نکرده به او تمکین نخواهم کرد.
البته شیخ علی قاضی از نیت شیخ عبیدا... که گرفتن شهرهای آذربایجان و اعلام حکومت مستقل بود آگاهی داشت. لذا عزم خود را جزم کرده و برای دفاع از شهر، مردم شهر را بسیج کرد و با فرماندهی خود چنان شکست سنگینی بر شیخ عبیـدا... و یارانش تحمیل کرد که دیگر قادر بـه تجدید قوا نشدند و برای همیشه این قیام متلاشی شد. مردم از او به عنوان منجی یاد می کردند و ناصر الدین شاه نیز به سبـب این پیروزی بزرگ که تهدید بزرگی برای حکـومت وقت و حتی کشورهای منطقه بود، به وی لقب سیف العلما اعطا کرد.
از دیگر آثار یادآور آن خـاطره، محله کورد کندی (کرد جلدی یعنی کرد آمد) امـروز است که شیخ عبیدا... از آن طرف به دروازه حصار شهر رسیده بود.
آدرس:
اين خانه در محله گزاوشت كه از محلات قديمي شهر بناب است و در خيابان شهيد بهشتي (خيابان دريا ) قرار دارد. فاصله اين خانه از ميدان اصلي شهر در حدود 500 متر به سمت غرب ميباشد.
منابع:
ostan-as.gov.ir
abgine.blog.ir
enekasbonab.ir
seeiran.ir
ordup.com
jeddy.ir
