نقوش صخره ای هومیان

غار تاریخی هومیان در شمال شهرستان کوهدشت، به عنوان یکی از جاذبه های منحصر بفرد گردشگری استان لرستان از جایگاه ویژه ای در صنعت گردشگری و توسعه اقتصادی استان برخوردار است. کوه هومیان در خود هنرمندی مردمان این سرزمین را در رسم نقوش صخره ای در خود جای داده است.

صخره های غار هومیان، قدیمی ترین سکونتگاههای بشر باستانی در استان لرستان را تشکیل می دهند که قدمت سکونت در آنها به 100 هزار سال قبل از میلاد برمیگردد.
صخره های این منطقه به عنوان یک پدیده طبیعی و تاریخی از اهمیت فوق العاده ای در مباحث علمی برخوردارند. صخره های هومیان در تاریخ منطقه زاگرس و تمدن ایران زمین دارای اعتبار زیادی است.
براساس شواهد باستانی، انسانهایی که در این منطقه می زیسته اند نئاند رتال بو ده اند، از این مکان بیش از 877 قطعه ابزار دست انسان از جمله سنگ چخماق کشف شده است.
نقاشی های غار هومیان دارای نقوش جادویی و سحر آمیزی هستند که بر روی دیواره غار ایجاد شده و خواسته های بشر نخستین را بیان می کند.
نقوش صخره ای هومیان به همراه نگاره های غار باستانی میرملاس از جمله آثار بی نظیر تاریخی ایران زمین میباشد که به دوران پارینه سنگی مربوط می شود.
نقاشيهاي مذكور نقش جادوي و سحر آميزي داشتند ومعمولا افراد اين نقوش رابر روي ديواره غارها ايجاد مي نمودند و آرزو وآمال خويش راكه همانا شكار بود بر روي ديواره ها نقش مي كردند.

نقوش صخره اي ميرملاس و هوميان ازجمله آثار بي نظير درسطح كشور است كه نشان از ديرینگي و باستاني بودن اين خطه دارد. نقوش دره ميرملاس با نقش لنگركشتي آغاز مي شود و دارای نقشهايي از ميادين شكار گوزن به صورتهاي فردي و جمعي است. تعداد آنها در دره ميرملاس 18 و در هوميان 10 نقش است كه عمدتاً به رنگ سياه اخرايي و زرد رنگ طراحي و اجرا شده اند . در هوميان ( هوميون ) ، نقشي از گوزن و شكارچي اسب سوار با تير و كمان به صورت زيبا و كاملي وجود داشته كه گذشت زمان قسمتي از سوار و اسب شكارچي را خراب كرده است . اين آثار مربوط به دوره پارينه سنگي مي باشند.

قدمت محوطه‎ای که نقوش صخره‎ای هومیان در آن قرار دارند بر اساس تاریخ‌گذاری به عمل آمده بر روی یک قطعه استخوان از کاوش پروفسور «مک بورنی» از دانشگاه کمبریج مربوط به 149 هزار سال پیش است. اما قدمت نقوش بین 9000 تا 2000 سال پیش است. ضمناً نقوش صخره‎ای هومیان و میرملاس درون غار نیستند و برروی چند صخره درون پناهگاه‎های صخره‎ای نقش شده‎اند. طبق آخرین بررسی‎ها، در باستان‌شناسی کوهدشت این نقوش صخره‎ای بیشتر کشف شده است.

محوطه‎ هایی چون بَرداِسپی 1 و 2، سنگ مهرداد، ارارمیا، گالگه شهره و... در آن وجود دارد که از این حیث ایران و استان لرستان در دنیا جایگاه ارزنده‎ای دارد.

"غار میرملاس" که در کوه سرسرخین شهرستان کوهدشت واقع شده نخستین غاریست که بر روی دیوار آن رنگین نگاره هایی را یافتند که امروز این میراث 12 هزار ساله بشر در مسیر نابودی و نیستی قرار دارد.
نقاشی های میرملاس روی دیواره ای سنگی در کمرکش کوه "سرسورن" بر فراز دره میرملاس و در حدود 15 کیلومتری شمال غربی کوهدشت قرار دارند. بر سینه ستبر این دیواره شکوهمند نگاره های شکار، شکارچیان و میدانهای جنگ اقوام بدوی نقش بسته که پیشینه 12هزار ساله دارند.
در کتاب "لرستان در گذر تاریخ" در مورد غارمیرملاس آمده است: پاره ای از آثار و شواهد غار از جمله نقاشی های بدنه آن قدیمی تر از دوره نئولیتیک و بسیاری از تصاویر و شواهد مکشوفه اش به دوره ی نئولیتیک برمی گردد.
صخره های منقش  هومیان همچون غار میرملاس از مهم ترین سنگ نگاره های تاریخی منطقه محسوب می شوند که در قالب دو پناهگاه صخره ای خودنمایی می کنند. این دو غار از نخستین سکونت گاه های بشر محسوب می شوند.

تمامی نقوش صخره های کوهدشت بر روی بلندی های متراکم و در چند کیلومتری جنوب غربی کوهدشت در یک ردیف دایره شکل قرار گرفته است. در بین نقش های یاد شده تصاویری از انسان به چشم می خورد که با یکدیگر اختلاف دارد صورت هایی نیز از اسب که بر روی آنها سوارانی به شکل انسان نقش شده اند و همچنین صورت گوزن و سگ و موجوداتی شبیه به آن دیده می شود.

اندازه صورت ها در نگاره های سنگی میرملاس بین 10 تا 30 سانتیمتر و اغلب با نقش های حیوانات به صورت نیمرخ است.

این کوه ها رمز و رازهای فراوان در خود دارند و شاهد غم ها و شادی های مردمان چند ده هزار ساله این دیار هستند. در این سرزمین مردمانی زندگی می کرده اند که آثار سرپنجه های هنرمندانه آنها بر سنگ های سخت بعد از گذشت دوازده هزار سال هنوز جلوه گر و بیان کننده اندیشه های آنها درهزاران سال پیش است.

هومیان و میرملاس از دید متخصصین و باستانشناسان

پرفسور مک بورنی استاد باستان شناس دانشگاه کمبریج که در تیرماه 1348 برای کاوش و بررسی نقاشی های غار هُومیان و میرملاس به کوهدشت سفر کرده بود در گزارش خود چنین به اهمیت سنگ نگاره های تازه کشف شده می پردازد: نقوش روی صخره های کوهدشت شبیه نقش های مکشوفه در شرق اسپانیا در دوره اخیر، مربوط به دوره ماقبل تاریخ است و تمامی نقوش صخره ای کوهدشت روی بلندی هایی متراکم و در چند کیلومتری جنوب غربی کوهدشت در یک ردیف دایره شکل قرار گرفته اند. در محل غار تیغه های فلینت و خرده سفال پیدا شد، که دلالت بر سکونت در جوار این برجستگی ها دارد، این نقوش نخستین تجلیات ذوق هنری مردمان غارنشین منطقه کوهدشت لرستان به شمار می رود. اندازه صورتها در نگاره های سنگی میرملاس بین 10 تا 30 سانتی متر و بیشتر به شکل حیوانات و به گونه نیم رخ هستند. رسم کردن حیوانات به گونه نیم رخ، روشی است که در دوره های گوناگون شکارگری ایران حفظ شده و حتی تا به حال نیز متداول مانده است و سابقه نگارگری در ایران را حداقل به دوره نئولتیکِ حجرِ جدید یعنی حدود 6500 سال می رساند. من تصور می کنم که این نقاشی ها به وسیله ساکنان لرستان در دورانی که بشر به حالت جوینده خوراک می زیسته است ترسیم شده اند؛دورانی چندین هزار سال پیش از آن که دره ها خشک شوند و انسان بتواند از کوهسار پایین آمده و بیرون از کوهستان زندگی نماید. نقوش دوره تاریخی که شامل گروههای اسب سوار و مناظر جنگ و جدال و شکار حیوانات با تیر و کمان است ، قدمت آنها به 2000 تا 1500 سال پیش از میلاد می رسد. از آنجا که هنر اسب سواری نخستین بار به وسیله ایرانیان و مقارن با تاریخ یاد شده در این منطقه معرفی شده است، نمی توان تاریخ نقوش پیش گفته را به دوره قدیمی تری مربوط دانست. اهمیت نقوش مذکور از این جهت است که آنها نخستین تجلیات ذوق هنری مردمان غارنشین منطقه کوهدشت لرستان به شمار می رود. بعد ها هنر همین مردم به تدریج تکامل یافت و به نسل های بعد منتقل شد تا اینکه در هزاره نخست پیش از میلاد تجلی این هنر قدیمی با چنان مهارت و تکامل ویژه ای بر روی اشیای برنزی لرستان ظاهر شده است که آنها از لحاظ تکنیک و صنعت به عنوان نشانه ای از هنر فلز کاری و به نام برنز لرستان معروفیت جهانی پیدا کرده است”."

خانم ماری لیز لوژن بلژیکی متخصص هنرهای صخره ای نیز در مورد نقوش پناگاه میرملاس می گوید: این نقوش بسیار بی نظیر هستند و مانند اینها را در اروپا نداریم، بنابراین مهم است که حفاظت شوند.
پروفسور گیرشمن پس از کشف غار میرملاس و همیان با مشاهده عکس ها و اسلایدهای آن، چنین اظهار نظر کرده است: "کشف نقاشی ها در یک غار لرستان مطلبی حایز اهمیت است، طی تمام تجسس هایی که درباره کاوش های مربوط به غارهای میهن شما انجام یافته است اعم از آنچه اینجانب در کوههای بختیاری به عمل آورده ام و یا آنچه در بیستون و البرز و کوههای خراسان معمول داشته است همچنین آنچه به وسیله دانشمندان آمریکایی در افغانستان صورت پذیرفته در هیچ جا نقاشی هایی بر روی بدنه سنگ کوهستان دیده نشده است و از اینجا اهمیت موضوع به خوبی روشن می شود."

میرملاس و دیگر غار نگاره های مهم در جهان

تنها غارنگاره های کرکس و لاسکوی فرانسه و آلتامیرای اسپانیا از لحاظ پیشینه و اهمیت به پای نقاشی غارهای لرستان اعم از میرملاس، هُمیان یک و دو، دوشه، گرارجنه، برد اسبی، یافته و ... می رسند.
در غار اصلی آلتامیرا بیست و یک نقاشی از گاومیش ها به رنگ قرمز و مشکی بر سقف هایی کوتاه غار کشیده شده اند و بین چهارده تا بیست هزار سال قدمت دارند. این نقاشیها در سال 1868 کشف شدند به جاذبه گردشگری بدل گشتند.
غار آلتامیرا از سال 1985 به بعد جز میراث جهانی یونسکو به شمار می رود و روزانه 3 هزار نفر بازدید کننده داشت ولی برای اینکه گرمای بدن و رطوبت نفس آدم ها به مرور نقاشی ها را از بین می برد از سال 1982 تا 2002 روزانه تنها چند بازدید محدود - مختص سران کشوری و پژوهشگران- از این غار مجاز بود.

میراث تاریخی به دست انسان معاصر از پای درآمد

و اما امروز سنگ نگاره های بی بدیل غار میرملاس را خطوط یادگاری درهم فشرده و در جاهایی رنگ های اسپری نابود کرده اند و دیگر نقشهای اولیه قابل رویت نیستند. طبیعت هم بیکار ننشسته و نور مستقیم آفتاب و شوره های آهکی از دیواره های فوقانی هم آنچه آدمیان تخریب نکرده بودند را خراب و غیرقابل رویت کرده است.
آدمی از دیدن چنین صحنه هایی متاثر می شود زیرا نقوش اینجا همگون غارهای کرکس و لاسکو در فرانسه است ولی به طور قطع مهجوریت این میراث فرهنگی و تاریخی به مانند سنگ نگاره های غارهای کرکس و لاسکو فرانسه نخواهد بود.

میرملاس از صفحه تاریخ محو می شود

غارنگاره های کهن جهان در پستوی دره میرملاس، خاموش و بی نشان در معرض آسیب های جدی قرار گرفته اند و حتی تابلوی کوچکی در ابتدای دو سه کیلومتر جاده خاکی نامناسب و پر دست اندازی که از مسیر راه اولاد قباد به سوی غار شاخه می شود نیز برای راهنمایی افرادی که برای اولین بار به دیدار صحنه ی های دلخواه شان می شتابند، وجود ندارد.
متاسفانه امروز هیچ گونه پاسداری از این آثار که نه تنها شناسنامه مکتوب سرزمینمان هستند، بلکه نمایانگر گوشه ای از زندگی انسانهای نخستین و برگی زنده از تاریخ بشر محسوب می شوند در راستای انتقال این آثار به آیندگان صورت نگرفته است.
متاسفانه طی سالهای اخیر برخی افراد ناآگاه با نوشتن یادگاری روی نقش ها، پاشیدن آب روی آنها به بهانه عکس گرفتن برای اینکه تصویر واضح تری از نقوش بگیرند، روشن کردن آتش در پای دیوار صخره و سیاه ساختن تابلوی سنگی نقوش، متلاشی کردن صخره با مواد منفجره به سودای دست یابی به عتیقه، ضربه زدن به سنگ و خراشیدن و وارد کردن زخم های ژرف و درمان ناپذیر بر پیکره نقاشی ها کاری کرده اند که نقوش مانای میرملاس به زودی برای همیشه از صفحه تاریخ محو شوند.
 

منابع:
استانداری لرستان
صدا و سیمای مرکز لرستان
fa.wikipedia.org
isna.ir
tishineh.com
mehrnews.com
haraznews.com
www3.irna.ir
lorestane-kabir.blogfa.com