شهر تاریخی «زاهدان کهنه» در ۲۰ کیلومتری جنوب شرق زابل، ۷ کیلومتری شمال شهرستان زهک در بخش مرکزی زهک و در روی بلندی واقع شده و ۳۲۵ هکتار وسعت دارد. «زاهدان کهنه» از قرن پنج تا نه هجری مسکونی بوده و پایتخت سیستان در دوران اسلامی محسوب شده است. به عقیده برخی محققان این خرابه ها مربوط به شهر زرنج (زرنک یا زرنگ) می باشد که ۴۲۰ سال پیش توسط تیمور لنگ و با توجه به ویرانی بند های (سد های) سیستان به این صورت درآمده است. در محل زاهدان کهنه و اطراف آن، مجموعه ای ازبناهای دوران اسلامی وجود دارد که یکی از این مجموعه ها در فاصله ۲۵۰ متری شمال شرقی ارگ زاهدان کهنه قرار دارد. از شهر زاهدان کهنه، امروزه فقط برج و باروی آن و قلعه تیمور باقی مانده است. این شهر دارای سه قطعه آبادی بوده که شامل ارگ کهندز، شارستان (جایی که افراد شهرنشین زندگی می کردند) و ربض است و گرداگرد هر کدام را حصاری به همراه برج های تدافعی دربر گرفته و به شکل مستطیل است. قطر برج های قلعه این شهر ۱۸/۵ متر، ضخامت باروهای آن ۴/۵ متر و ارتفاع آنها به ۱۵ متر نیز می رسد که نمونه آن در هیچ بنای تاریخی دوره اسلامی ایران وجود ندارد. تیمور که توان نفوذ به داخل شهر از طریق قلعه با باروهای قطور و مرتفع را نداشته از طریق بستن کانال های آب این شهر توانست به آن تسلط پیدا کند، این شهر در سال ۷۸۵ هجری قمری به شدت تخریب و سپس با حمله شاهرخ تیموری در سال ۸۱۱ هجری قمری به تباهی کشیده شد و از آن پس نیز برای همیشه در بستر تاریخ خفته ماند.
در کنار ارگ «زاهدان کهنه» آرامگاهی به نام «چهل پیر» یا «چهل و چهار زاهد کهنه» دیده می شود، این مردان توسط تیمور لنگ گردن زده و در کنار ارگ دفن شدند؛ همچنین در جهت شمال غربی «زاهدان کهنه» و در طول همان لبه گلی تراس بلندی که شهر دوران اسلامی اخیر زاهدان کهنه در روی آن بنا شده است، آثار یک آبراهه قدیمی دیده می شود و مقدار قابل توجهی سفال از نوع سفال های لعاب دار دوران اسلامی «زاهدان کهنه» در سطوح مختلف آن پراکنده است. شهر «زاهدان کهنه» در زمان حیات خود انبار غله سیستان و بلوچستان بوده و با مطالعات انجام شده بناهای متعددی از خشت و آجر که روی آنها اثر گچهای رنگی نیز به چشم می خورد در این منطقه شناسایی شده است.
منابع:
- isna.ir
- lastsecond.ir
- fa.wikipedia.org
