ساختمان بانک ایران و انگلیس مربوط به اواخر دوره قاجار است که درشهرستان زابل، ۱۵۰ متری شمال شرق میدان شهرداری واقع شده است. امروزه این بانک ارزشمند به موزه تبدیل شده و در حال حاضر محلی برای کسب اطلاع درباره تمامی فعالیت های سیاسی و تجاری است که مربوط به دوران استعمار در این منطقه می باشد. این بانک با توجه به ارزش فرهنگی و تاریخی که دارد به ثبت آثار ملی ایران رسیده است.
تاریخچه
بانک ایران و انگلیس با مشارکت سهامداران ایرانی وانگلیسی در سال ۱۲۶۸ شمسی با سرمایه اولیهٔ ۳۰ میلیون ریال تأسیس شد. دفتر مرکزی آن در تهران قرار داشت. در شکست ایرانیان از روسیه و عقد قرار داد های ترکمنچای و گلستان، ایران بیشتر متوجه عقب ماندگی صنعتی خود نسبت به اروپاییان شد، اما جریانی قدرتمند از سوی حکومت قاجار برای چاره جویی این روند شکل نگرفت و حضور دولت های بیگانه مانند روسیه و انگلستان به شکل نفوذ و عقد قرار داد های استعماری منجر شد. در خلال پادشاهای ناصر الدین شاه، بانک ایران-انگلیس با نام بانک شاهی در ایران احداث گردید، نفس وجود بانک در ایران عنصری منفی نبود، بلکه کاربرد اقتصادی بیشتر منافع طرف انگلیسی را برآورده می کرد و در ایران هم تنها پادشاه قاجار و دولت می توانستند با درآمد اندک دولت از آنها وام گرفته و در مقابل بخش هایی از امتیازات را به آنها واگذار کنند، مسیری که برای ایران هم می توانست آبادانی های محدودی در پی داشته باشد. به این ترتیب در سال ۱۲۶۸ هجری شمسی بانک ایران-انگلیس با نام بانک شاهنشاهی که به بانک شاهی معروف بود، در تهران افتتاح شد و بارون جولیوس دو رویتر بانکدار و صراف انگلیسی با دولت ایران شریک شد و در قبال پرداخت وام به شخص ناصرالدین شاه قاجار سهام دار بانک شاهی بود. حضور این بانک و سیستم بانک داری اروپا در ایران به سرعت در نواحی و شهر های مختلف توسعه پیدا کرد و بانک شاهی پس از انقلاب مشروطیت و در خلال سلطنت آخرین پادشاه قاجار احمد شاه دارای بیست و چهار شعبه در سراسر ایران بود. ساختمان بانک شاهی زابل یا همان بانک ایران-انگلیس یکی از اولین شعبات بانک شاهی به شمار می رفت، نزدیکی به مرز هندوستان و قرار داشتن در مسیر تجاری با هند برای انگلیسی ها اهمیت زیلدی داشت، با بنا شدن این بانک مراودات مالی کمپانی هند شرقی و ایران بیشتر می شد که البته در این میان دورویتر پیروز این داستان بود. این بانک در ضلع شمالی میدان شهرداری شهر زابل قرار دارد و معماری آن نیز بیشتر شکل و شمایلی اروپایی دارد، که بر گرفته از هویت آن نیز می باشد. این بانک پس از انقلاب سال ۱۳۵۷ ایران و قانون ملی شدن بانک ها با بانک تجارت ادغام شد. بانک ایران وانگلیس یکی از بانکهایی بود که مسیر را برای ورود اسکناس به ایران هموار کرد.
منابع:
- fa.wikipedia.org
- charter118.ir
- 2safar.com
