گورستان اسپیدژ ایرانشهر

آدرس:
سیستان و بلوچستان، ایرانشهر
زمان بازدید:
آزاد
تعطیلی هفته
ندارد
تعطیلات سالانه
ندارد
بلیط ورودی
رایگان
بلیط اتباع خارجی
رایگان
چکیده: گورستان اسپیدژ ایرانشهر

گورستان اسپیدژ با پنج هزار سال قدمت، مربوط به دوران پیش از تاریخ ایران باستان است و از جاهای دیدنی ایرانشهر به شمار می ‌آید. این گورستان در بخش بزمان، روستای اسپیدژ قرار دارد و در تاریخ ۱۰ دی ۱۳۸۱ با شماره ثبت ۶۷۴۵ به‌ عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

مشخصات کلی
نام
گورستان اسپیدژ ایرانشهر
قدمت
پنج هزار سال
پیشنهادات
فعالیت مناسب برای یک روز بارانی؟
مسیر دسترسی
آدرس
سیستان و بلوچستان، ایرانشهر
امکانات
دسترسی به وسایل نقلیه عمومی
توضیحات بیشتر
0
متن کامل: گورستان اسپیدژ ایرانشهر

در ضلع شمال غربی شهرستان ایرانشهر، استان سیستان و بلوچستان و در دهکده ای به نام اسپیدژ، گورستانی نهفته که صدها و چه بسا هزارن نفر از نیاکان و اجداد ما را در دل خاک پنهان کرده است. این قبرستان قدمتی باستانی دارد و اکنون یکی از آثار تاریخی این استان به شمار می رود. گستردگی این قبرستان به ۲۵ هکتار می رسد و در گذشته قلعه ای در آن قرار داشت و در آن دژ نیز چشمه آبگرمی جاری بود. این چشمه نه تنها اهالی دژ را سیراب می کرده بلکه آب اراضی کشاورزی پایین قلعه را نیز تامین می ساخت. پیشینیان به حیات بعد از مرگ باور داشتند به همین دلیل زمانی که فردی از دنیا می رفت، بخشی از ثروت، مال و وسایل با ارزش او را در مقبره اش می گذاشتند. در گورستان بسیار وسیع اسپیدژ، سفال ها و کوزه های تخریب شده یا سالم زیادی پیدا می شود. قبرستان اسپیدژ جز مناطق بسیار کهن ایرانشهر بشمار می آید که قدمت آن تقریبا به هزاره‌ های دوم و سوم بر می گردد. برخی آثار یافت شده به دوران پیش از تاریخ یعنی هزاره سوم پیش از مسیح و عصر برنز مربوط می شود و برخی دیگر نیز متعلق به اواسط هزاره دوم پیش از مسیح و سال های پایانی عصر برنز جدید و شروع عصر آهن است. این گورستان برای نخستین بار در سال ۱۳۸۱ کشف شد و تحقیقات و بررسی ها حول محور آن آغاز گردید. گفته می شود این منطقه بخشی از تمدن جازموریان بوده و تمدن های قدرتمند هزاره سوم که در فلات کانونی کشور ما وجود داشتند، را به هم پیوند می زد؛ و از جمله آنها می توانیم به تمدن جیرفت و شهر سوخته اشاره کنیم. کارشناسان دریافتند که، در هزاره‌ سوم خورشیدی، منطقه ای مانند این گورستان که بتواند به خوبی پیوند دهنده تمدن های جیرفت و شهر سوخته باشد، یافت نمی شود. برای نخستین بار آثاری از برنز قدیم، در این ناحیه پیدا شد. جالب است بدانید که شهر اسپیدژ نام خود را از یک دژ که با سنگ های سفید احداث شده بود، گرفته و  قدمت آن به پیش از دوره اسلام بر می گردد. در گذشته زمین های اطراف آن سرسبز و آباد بودند و نخلستان ها و چشمه هایی با آب فراوان در اطراف آن دیده می شد. در این قبرستان پنج هزار ساله که در فاصله چهل کیلومتری بخش بزمان قرار دارد، آثار گِلی و سفالی قرمز و خاکستری رنگ زیادی یافت شده که تصاویری روی آنها حک شده است. این قبرستان وسیع شامل آثار دو دوره کاملا متفاوت از زمان اسلام و دوره قبل از تاریخ می باشد. بخش اسلامی آن در بردارنده آثار باقی مانده دژ سنگی و استحکامات سنگ چین و مقبره ها است، و اغلب در ضلع جنوب شرقی این منطقه قرار دارند.


تمدن در اسپیدژ
مردم شهر اسپیدز در همان هزاره سوم در حیطه های مختلف، سطح علمی و صنعتی بالایی داشتند و حتی از نظر اجتماعی از درجه بالای رفاهی برخوردار بودند. آنها در آن سال ها قادر بودند که فلزاتی مانند مس و در یک دوره ویژه، آهن را نیز ذوب کنند و به این فناوری دست یافته بودند که کانی مس را از معادن مخصوص مانند: گربودار و مادر مکسان، بیرون بکشند و مس را از آن بدست آورند و در نتیجه اشیاء مسی تولید کنند. ظرف مسی که در آن دوره ساخته می شد شامل: کاسه، پیاله، لیوان، درفش، سمبه، سوهان، سلاح هایی مانند کارد، خنجر، تبر، سر پیکان و … بودند. اهالی این شهر علاوه بر ساخت و تزیین اشیا فلزی به تراش سنگ های ارزشمند نیز می پرداختند، سنگ هایی که از مناطق دور و نزدیک به دست آنها می رسید. آنان روی سنگ های عقیق، لاجورد، مرمر، آهک، فلینت و چخماغ و گونه های مختلف مهره، اشکال هندسی تراش می زدند. از همان دوره تقسیم کار وجود داشته و گویا هر کسی در زمینه ای تخصص داشته، از سنگ تراشی و ابزار سازی گرفته تا شکارگری، فلزکاری، سفالگری، حصیربافی و حتی بازرگانی و داد و ستد. افراد برای نشان دادن هویت خود در نامه ها از مُهرهایی استفاده می کردند که جنس شان سنگی و یا فلزی بود. جالب است بدانید که پارامترهایی مانند: سایز مُهر، تصویر حک شده روی آن و حتی جنس مُهر ها نشان دهنده اعتبار و منزلت مالکان آنها بود. طی حفاری های صورت گرفته در این ناحیه از اسپیدژ، تا بحال مُهرهای زیادی که نقش پرندگان و حیوانات وحشی مثل شیر روی آنها حک شده و دیرینگی آنها به سال های آخر عصر برنز می رسد، یافت شده است.


یافته های گورستان
در استان سیستان و بلوچستان برای نخستین بار در محوطه گورستان اسپیدز، آثاری کشف گردید که روی آنها نقش انسان ها دیده می شد. در لبه بیرونی این اثر که یک سفال گلی با رنگ نخودی بود، تصاویر جنس مذکر و مونث به حالت ایستاده و به صورت یک در میان، نقاشی شده و استایلی دوکی مانند دارند. دستان آنها از هم باز است و گویا بیانگر یک نوع پایکوبی آئینی و یا مراسم خاص است. نقش و نگار روی سفال های پیدا شده در گورستان مورد نظر به دسته های: انسانی، حیوانی، نباتات و در نهایت طبیعت بی جان تقسیم می شوند. طرح ها شامل: حیوانات مخصوصا حیوانات اهلی مانند: بز، کل، قوچ، میش، آهو، رتیل، مار و لاک پشت، طرح نباتات و گیاهان مانند: نخل، خرما، خوشه گندم و در آخر طرح های بی جان طبیعت مثل: کوه، امواج آب، خورشید و … است. نقشی که به وفور در بین آثار کشف شده در این گورستان به چشم می خورد همان نقوش معروف شانه مانند است که مربوط به چهار بز سر به هم داده شده، است و ظاهرا گردش خورشید و یا زندگی را تداعی می کند. شکل مقبره های این گورستان به صورت گور دخمه یا سردابی مانند بوده، به طوری که متوفی را به حالت چمابته داخل یک محیط دایره ای و دخمه گونه قرار می دادند و درون آن مقداری اشیاء ارزشمند می گذاشتند و در آخر روی آن را با سنگ می پوشاندند. تعداد اشیایی که داخل قبرها همراه با جسد دفن می شد، متفاوت بود. در بین ظروفی که از این منطقه کشف شده، ظروفی که از جنس سنگ بویژه سنگ مرمر و سنگ صابون باشند، ارزش بیشتری دارند. یکی از ظروف سفالی که در این ناحیه کشف شده شکل مکعب مربع دارد و در کشور ما تا کنون نمونه ای از آن یافت نشده است. یکی دیگر از آثار مکشوفه متعلق به وسایل کار یک فرد فلزگر است که پیشینه آن به سال های پایانی دوره مفرغ و شروع دوره آهن بر می گردد. در اینجا اشیایی مثل: ملاقه مفرغی، کاسه های گلدانی مانند که برای ذوب کردن فلزات از آن بهره می بردند و هنوز هم داخل آن مس سرد شده وجود دارد، وسایل نوک گرد، تخت، تیز یا نوک پهن فلزی، چهار پهلو و … یافت شده است، که در هیچ کجای ایران دیده نمی شوند و بی مثال هستند. اما یکی از اشیایی که در گورستان اسپیدز کشف شده و برای محققان بسیار شگفت آور است، یک سر پیکان سنگی است. دو عامل باعث شده این سر پیکان برای محققان نسبت به دیگر سر پیکان های یافت شده تا کنون، متفاوت جلوه کند. اول اینکه از طریق تراش و صیقل کاری، آن را ایجاد کرده اند نه تراش برداری؛ و دوم اینکه لبه های این سر پیکان به صورت آیرودینامیک به وجود آمده اند، به این شکل که یک لبه آن یخ و صاف است و لبه دیگر این تیغه دارای منحنی و قوس بوده تا بتواند در زمان پرتاب علاوه بر چرخش، از سرعت بیشتری نیز برخوردار باشد. در همین حوالی کوره ذوب فلز و مس پیدا شده که بررسی ها در مورد آن نشان می دهد فلزگری در این محل از رونق خوبی برخوردار بوده و همچنین ابزارآلات فلزی مثل: تبر، کلنگ، خنجر، سر نیزه، زوبین و برخی کاسه ها و ابزارهای فلزی مانند: کاسه، لیوان و پیکره های حیوانی در آن یافت شده است.


گیل گمش در گورستان اسپیدژ
شاید جالب باشد که بدانید کارشناسان در این ناحیه یک ظرف سفالی که متعلق به چهار هزار سال پیش است و روی آن طرح گیل گمش، کهن ترین اسطوره پهلوانی دنیا که در بین النهرین قرار داشته، را در گورستان اسپیدز پیدا کرده اند. ظاهر نقوش گیل گمشی که بر سطح این سفال دیده می شود ابتدایی تر از نقوش گیل گمشى بوده که در تمدن بین النهرین پیدا شده است. باستان شناسان گیل گمش را که پادشاهى انسان و مقام نیمه خدایی داشت را کهن ترین اسطوره انسانی بر می شمارند.


منطقه پیر سهران
دو کیلومتر مانده به گورستان بزرگ اسپیدژ، یک فضای تقریبا گسترده وجود دارد که پیر سهران نام گرفته است. در این ناحیه، ویرانه های یک شهر مسکونی از دل خاک بیرون آمده که خانه های آنرا با سنگ های ریز و درشت احداث کرده اند و کارشناسان هنوز در مورد ارتباط آن با اسپیدژ و صاحبان آن به نتیجه درستی نرسیده اند. در واقع بین دو نظریه اختلاف وجود دارد؛ اینکه: پیشینه این شهر به هزاره سوم خورشیدی ایرانی برمی گردد و شهر مربوط به اهالی اسپیدژ بوده یا شهر دیگری از همین هزاره است که هنوز مالکان آن شناسایی نشده اند. پژوهش ها نشان داده خانه های منطقه اسپیدژ از چوب و حصیر بهره برده اند در صورتی که خانه های پیرسهران همگی با سنگ و کلوخ ساخته شده اند و همین موضوع ابهامات متعددی ایجاد کرده است و از طرفی هم تا به حال منطقه ای در جوار شهر اسپیدژ کشف نشده که از این ناحیه منفک باشد. قدمت و دیرینگی شهر «پیر سهران» به هزاره سوم خورشیدی ایرانی بر می گردد و یقینا با شهر اسپیدژ در یک برهه روی کار آمده اند. برای رسیدن به نتیجه درست در خصوص ارتباط این شهر با قبرستان اسپیدژ، پژوهش و تحقیق کامل در این ناحیه سنگی، نیاز است.


منابع:

  • mrbilit.com
  • fa.wikipedia.org
  • payaneha.com
شما هم می توانید در این مورد نظر دهید: