استان سمنان که با بیش از دویست قلعه شناسایی شده، به دیار قلاع تاریخی خارق العاده و منحصر به فرد شهره است. شاید یکی از علل این امر، قرارگیری استان سمنان در میان راه و کریدور مهم شرق به غرب باشد که دیار قومس را همواره در گزند حملات، غارت و خواستگاه نبردهای ناخواسته قرار داده است. بخش اعظمی از این قلاع، قلعه هایی با کاربری نظامی-مسکونی بوده که اهالی مناطق مختلف را از حمله و سرقت محفوظ می داشته است. یکی از این قلعه ها، قلعه گبری ها در روستای جوین شهرستان سرخه است. این قلعه در طول دوران پیش از ورود اسلام به ایران شکل گرفته است. احتمال می رود این قلعه در دوران اسلامی توسط فرقه اسماعیلیه مورد استفاده قرار گرفته و مانند دیگر دژهای اسماعیلیه در منطقه ای دور از دسترس، کوهستانی دارای برج دیده بانی و بارو بنا شده و دارای معماری ویژه ای است. این قلعه طوری طراحی و ساخته شده است که در زمان جنگ همه امکانات در درون آن وجود داشته و دشمن قادر به ورود به آن نبوده است. این قلعه تحت عنوان قلعه دست کند جوین در فهرست میراث ملی کشور به ثبت رسید.
ساختار قلعه
این قلعه دارای چهار طبقه و دو نیم طبقه بوده و زمانی که انسان از درون قلعه به بیرون نگاه کند تا کیلومترها را می تواند مشاهده کند. موقعیت قلعه به گونه ای است که بر روستا مسلط است و از این نقطه می توان همهی فعالیت های جاری در روستا را تحت نظر داشت. به نظر میرسد وظیفه این قلعه دفاع از آبادی و پناه دادن ساکنان بوده است. اهالی روستای جوین در مواقع بحرانی به این محل پناه برده و پس از رفع خطر به محل زندگی خود برمی گشته اند. فضاهای اصلی این مجموعه در ترازهای بالایی آن ایجاد شده و به گونه ای در هم تنیده اند که شناخت فرم و شکل معماری آن نیاز به دقت بسیار دارد. این قلعه دستکند از یک طبقه تحتان بدون ارتباط با دیگر طبقات و چهار طبقه فوقانی اصلی و دو نیم طبقه فرعی تشکیل شده است که به شکل پیچیده ای با هم ارتباط دارند. همچنین این قلعه دارای برج دیده بانی است که حدود ۱۰۰ متر با قلعه فاصله دارد. به گفته اهالی در گذشته این برج از طریق مسیری زیرزمینی به قلعه راه داشته است. نشانه ای شبیه به باروی دفاعی در کوه مجاور شرقی نیز قابل مشاهده است.
به احتمال قوی مهمترین عنصر پشتیبانی قلعه حفره های آذوقه است که می تواند در مواقع خطر، مقدار زیادی از غلات را در خود ذخیره نماید. این مخازن برخلاف مخزن آذوقه خانه های روستای جوین، که در جداره در نظر گرفته شده، در کف فضاهای قلعه کنده شده است. با بررسی پلان قلعه می توان مشخص کرد که فضایی به عنوان دهلیز ورودی در ابتدا ایجاد شده و پس از آن سرسرای مرکزی ایجاد شده است. این سرسرا فضای عمومی محسوب می شود و در انتها اتاق های متعدد و پستوها (فضاهای خصوصی تر) قرار گرفته اند که سلسله مراتب معماری بومی موجود در مناطق کویری را تداعی می کند. با توجه به اندود نشدن کف و بدنه های قلعه می توان به موقتی بودن سکونت در آن پی برد. کف خشن، نداشتن ورودی های تعریف شده، تزیینات معماری و همچنین بخاری دیواری و طاقچه های متعدد، دلایل این نظر است. ارتباط طبقات قلعه با برج و باروی بالای آن و استفاده از آب چشمه در داخل قلعه یکی دیگر از حالات دفاعی بودن عملکرد قلعه را نشان می دهد.
منابع:
- buy-blog.ir
- isna.ir
