مجموعه بقعۀ قیدار نبی (ع) صحن و مسجد جامع خدابنده را تشکیل داده و از نظر قدمت تاریخی از قدیمی ترین مناطق تاریخی استان است.
معماری بقعه قیدار نبی (ع)
بنا در وضعیت کلی پلان مربع مستطیل دارد و از سه بخش تشکیل گردیده است، بخش نخست به عنوان فضای مقدماتی ورودی تعبیه شده و سپس دو فضای گنبد دار پشت سر هم قرار گرفته اند. بقعه ابتدا بر روی سه ردیف سنگ سبز تراشیده بنا گشته و سپس تار و پود بنا را آجرهای ختایی تشکیل داده است. سقف ایوان از نوع چفت های پنج او هفت تند بوده و سقف فضای دوم را عرقچین پوشش نموده که بلاواسطه بر جرزهای جانبی فرونشسته و لازم به ذکر است که زیر این فضا سردابه ای جهت گذاشتن اجساد امانتی در نظر گرفته شده و فضای سوم به عنوان شبستان اصلی آرامگاه می باشد که قبر در آن قرار دارد و بر فراز آن گنبد زیبایی به روش دو پوششی استوار شده است. گنبد این بنا در نوع خود بی نظیر و منحصر بفرد است و در یک تقسیم بندی کلی آن را در ردیف گنبد های ((رک)) می توان طبقه بندی نمود. گنبد و بنا از نمای بیرونی فاقد تزئینات و کاشی کاری می باشد. تزئینات عمده بنا در قسمت داخلی است. ابتدا تا ارتفاع یک متری از کف دور تا دور بنا با کاشی های شش گوش فیروزه ای، بنفش، سیاه و سفید پوشانده شده و سقف شبستان گنبد دار با گچبریهای بسیار زیبایی ترئین گردیده است. ترکیب کلی تزئینات از موتیفی به نام شمسه با کاربندی منشعب شده و خطوط آن به نوبه خود تصاویر را محدود می نماید. گچبریها از گل و بوته، لچک و ترنج، تصویر خیالی ملائک، درخت زندگی همراه با پرندگان بسیار زیبا طراحی و اجرا شده است. کلیه تزئینات با دورنگ آبی و طلایی قلم گیری شده اند. کل این بقعه را زائرسرای بزرگی با پلان مستطیل محصور کرده که این سبک تقلید ناقصی از صحن مساجد به روش چهار ایوانی می باشد. به استثنای ضلع شرقی این محوطه که طاق نما است، در بقیه اضلاع حجراتی به عنوان محل سکونت زائرین احداث شده، حجرات ضلع غربی دو طبقه بوده که زیرزمین آن جهت استفاده احشام در نظر گرفته شده بود. ورودی اصلی این محوطه در ضلع جنوبی تعبیه شده که با دو برج کنترل می شود و زنجیر عدالت نیز جهت تظلم مردم در آن آویزان است. کتیبه ها و شیوه های تزئینی بنا گویای آن است که سازه های معماری آن بایستی در دوران مختلفی انجام گرفته باشد، از جمله قدیمی ترین کتیبه برجای مانده در ضلع جنوبی صحن گنبد دار به تاریخ ۷۱۹ هجری قمری است که به تجدید ساخت آرمگاه توسط بلغان خاتون همسر غازان خان ششمین سلطان ایلخانی اشاره می کند و کتیبه ای دیگر در همان صحن که به شرح انجام تعمیرات بنا توسط تیمورخان به سال ۷۵۱ هجری قمری می پردازد. آرامگاه قیدار نبی با میانسرایی دارای گنبد ناقوسی شکلی است با کاربندی زیبا که در سطوح داخلی مزین به نگاره های گیاهی و جانوری گچبری شده می باشد.
اموال فرهنگی بقعه
- کتیبه ها: بقعه قیدار نبی (ع) از نظر دارا بودن اموال فرهنگی یکی از بقاع معتبر استان است. نخستین و قدیمی ترین این آثار، کتیبه ای است سنگی که در ضلع جنوبی شبستان نصب گردیده و به تجدید حیات این بنا توسط بلغان خاتون اشاره دارد. خط این کتیبه ثلث جلی و به سبک حکاکی رقم گردیده و عمق آن قابل توجه است. کتببه دوم در ضلع جنوبی فضای نخست نصب شده که به تعمیر این بنا در سال ۷۵۱ ه.ق اشاره دارد. خط این کتیبه نستعلیق است و کلماتی که در آن حک شده، عمق کمتری دارد.
- ضریح: این بقعه دارای ضریح بسیار زیبایی است که از چوب گردو ساخته شده است. طول آن در حدود ۲ متر و عرض تقریبی آن، ۱.۷۰ متر می باشد. نقوش در آن به روش حکاکی نشان داده شده و سطح جانبی این ضریح با استفاده از موتیف های اسلیمی مزیّن شده و در قسمت فوقانی ضریح، کتیبه ای به خط نسخ نوشته شده است.
- قرآن: یکی از اموال فرهنگی موجود در بقعه قیدار نبی (ع) شش جلد جزوه قرآن مجید و قسمتی از آیات سوره مبارکه نخل است. ابعاد خط ۶*۱۵ سانتی متر و نوع خط ثلث خفی بوده و کل آیات با خط به رنگ قرمز محاط گردیده است. جلد جزوات چرمی و جنس کاغذ پاپیروس است.
منابع:
- میراث فرهنگی استان زنجان
- mehrnews.com
- fa.wikipedia.org
