ترشیز قدیم به داشتن جامع های معتبر و معمور، زبانزد و مشهور بوده است، مقدسی در اثر خود «احسن التقاسیم» آورده است که شهر طرشیث مرکز بُشت جامعی دارد که پس از مسجد جامع دمشق ثروتمند تر از آن جامعی نیست، زیبا و پاکیزه است و این در حالی است که مسجد جامع دمشق را هنرمندان ایرانی و هندی و رومی با هزینه ای معادل هفت سال مالیات شام ساخته بودند و ۱۸ کشتی زر و سیم در آن صرف شده بود و دنیای شگفتی بود و زیبایی و ثروت و هنر. مسجد جامع شهر ترشیز نیز از این قرار از شگفتی های روزگار بوده است اما این مسجد در کجا واقع شده است؟ امروز بر اثر گذشت زمان هیچ اثری از آن باقی نمانده است. بنای کنونی مسجد جامع کاشمر متعلق به دوران قاجار است زمانی که عبدالعلی خان و مصطفی خان روسای قبایل میش مست در سال ۱۲۱۳ هجری قمری ترشیز را در اختیار داشتند.
مسجد جامع کاشمر تا پیش از ساخت و سازهای دهۀ ۸۰ و ۹۰ سدۀ کنونی، مهم ترین ساختمان بافت قدیمی شهر کاشمر به شمار می رفت و امروزه از آثار تاریخی کاشمر و مهم ترین مسجد این شهرستان و محل برگزاری نماز جمعه است. قبل از انقلاب در کنار مسجد حسینیه ای بود که به دلیل احداث خیابان فیض آباد (۱۷ شهریور فعلی) از بین رفته است. در کنار مسجد جامع، مسجد دیگری بود که هنوز هم باقی مانده است. در گذشته در محل پاساژ فعلی اوقاف کاروانسرایی بوده که در همان زمان وقف مسجد جامع شد تا از محل درآمد های آن مشکلات مالی این مکان رفع شود. در این مسجد ۳ نوبت (صبح، ظهر، مغرب) نماز جماعت بر پا می شود که شمار نماز گزاران در نماز جماعت مغرب و عشا به اوج می رسد. به جز نماز، مراسم دیگری در روزهای گوناگون در این مسجد برگزار می شود؛ از جمله مراسم تحویل سال، شب قدر و مراسم های ویژه شیعیان.
معماری
معماری این مسجد نسبتاً ساده و بی پیرایه است و ترکیب اصلی مسجد از آجر ساخته شده که بدون هیچ زینت و زیوری، مقداری از ایوان و محراب را با کاشی معرّق آراسته اند. کتیبه ها به خط استاد محمد اصفهانی و کاشی ها کار استاد اسماعیل اذانی است، در قسمت بالای محراب مقرنس کاریهایی از گچ سفید و رنگارنگ به چشم می خورد و تاریخ ۱۲۱۳ در بیشترین قسمت های محراب و ایوان دیده می شود. تنها ایوان مسجد که به صحن شمالی گشوده می شود ۱۵ متر ارتفاع و عرض آن بیش از ۱۰ متر است، در طرفین این ایوان دو شبستان وجود دارد که با معماری قدیمی ایران ساخته شده است، پوشش ها ضربی و ستون ها اغلب حجیم و جاگیر است، قطر ستون ها بیش از پنج متر و ارتفاع آ‌نها کمتر از سه متر است. سال اتمام اصل بنا ۱۲۰۵ هجری قمری بوده و کار بقیه قسمت ها مانند کاشیکاری ها و گچبری ها در سال ۱۲۱۳ هجری قمری به پایان رسیده است. محراب مسجد که در مرکز ایوان جای دارد هنر کاشی کاری اصفهانی و مقرنس و چند کتیبهٔ قرآنی در آن دیده می شود. این مسجد حوض یا آبنما ندارد؛ امّا یک حوض زیرزمینی در زیر آن وجود دارد. از دیگر ویژگی های این مسجد می توان به قرینه نبودن درگاه های ورودی آن در شرق و غرب اشاره کرد. بازسازی ها و اصلاحاتی در سنگفرش ها، دفع رطوبت و نمای سنتّی این مسجد انجام شده است که آخرین نوبت آن در ۹ مرداد ۱۳۹۱بود، متاسفانه بازسازی بافت قدیم توسط متخصیص خبره انجام نشده و بازسازی این بافت نیامند وجود معمارانی باتجربه بود و میشد بافت قدیمی مسجد جامع بهتر از این انجام شود.
منابع:
- میراث فرهنگی و گردشگری خراسان رضوی
- khorasan.iqna.ir
- fa.wikipedia.org
