قلعه بختاک شهرستان لیلان و محوطه باستانی

منطقه ای است در قسمت غربی شهر لیلان امروزی که در مبداء ورودی لیلان از سمت غرب واقع شده است که تلی از خاک های جمع شده توسط زلزله هایی که در زمان های بسیار قدیم در آنجا اتفاق افتاده است می باشد قلعه فوق محلی است به شکل تقریباً بیضی که مساحتی در حدود 100 هکتار دارد که به علت عدم وجود شواهد زنده و یا نوشته های صریح و روشن به درستی نمی توان قدمت تاریخی قلعه و حتی لیلان را تعیین نمود ولی براساس قیلی که از جاده ابریشم تهیه شده بود و همینطور براساس داستان ها و خرابه های کاروانسرا می توان گفت که جاده ابریشم از لیلان می گذشته و دلیل اینکه امروزه ما لیلان را کوچک میبینیم اتفاق افتادن زلزله های متعدد و همچنین در بنبست قرار گرفتن لیلان و عدم وجود امکانات رفاهی و... می باشدگویا لیلان قبلاً در درون قلعه ای محصور بوده که هم اکنون از دیوارهای آن قلعه تپه نماهایی بیش مشاهده نمی شود که براثر زلزله دستکاریهای بیشتر به وسیله مردم لیلان بدین شکل افتاده است.قلعه بختک یکی از محوطه های نادر و استثنایی در منطقه شمال غرب کشور است و توجه بسیاری از باستان شناسان و محققان را به خود جلب کرده است.

این قلعه در سال‌های قبل توسط بسیاری از باستان شناسان ایرانی و خارجی بررسی و بازدید شد و در خصوص قدمت و پیشینه‌ی تاریخی آن، مطالبی را ارائه کرده‌اند.

روزگاری این قلعه نه تنها مامن اهالی در مقابل تهاجم بیگانگان بشمار می رفت، بلکه کانون توجه دینی ایران و سلاطین ساسانی نیز بوده است به طوری که شهر شیز و آتشکده آذرگشسب را به این مکان نسبت می دهند.

محوطه باستانی قلعه بختک:
محوطه قلعه بختک لیلان محوطه حدود ۱۶۰ هکتار می باشد. ده ها تپه در این محوطه بررسی شده که بیشترین آنها در جبهه شر قی محوطه قرارگرفته اند. مهمترین این تپه ها عبارتند از تپه الله قلی – تپه چمن که تپه های پیش از تاریخ می باشند و از اهمیت بسزائی برخوردار می باشند. محوطه ها و تپه های باستانی شناسایی و ثبت شده  قلعه بختک مربوط به هزاره های اول، دوم، سوم و چهارم پیش از میلاد مسیح و دوران تاریخی میباشند. اعتبار این محوطه به دوران اشکانی نیز می رسد و در دوره ساسانیان نیز از اعتبار و اهمیت بسزائی برخوردار می شود و از قرون اسلامی تا دوران ایلخانی نیز اعتبار و اهمیت تاریخی خود را حفظ نموده است. علاوه بر تپه های یاد شده در ارتفاعات شرقی لیلان مکانهای استقراری نظامی نیز بچشم می خورد.

در سال 1386 در نخستین اقدام عملی، نقشه‌ی محدوده قلعه و نیز عکس ماهواره‌ای محوطه تهیه شد. تاکنون ده ها تپه تاریخی از حوزه‌ی فرهنگی قلعه بختک شناسایی و پرونده‌های ثبتی آنها تهیه شده و در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. هم‌چنین حریم و محدوده‌ی قلعه در سال‌های جاری به‌صورت شبکه‌بندی شده نمونه‌برداری سفالی شده تا در خصوص قدمت و مسائل پژوهشی آن کمکی به باستان‌شناسان کرده باشد.

تاکنون بیش از هزارو دویست اثر از آثار تاریخی و فرهنگی استان آذربایجان شرقی در فهرست آثار ملی ثبت شده است که از این تعداد، بیشترآنها متعلق به این قسمت از استان میباشد.

---

---

موقعیت مکانی قلعه:
در قسمت غربی شهر لیلان امروزی، در مبداء ورودی لیلان از سمت غرب واقع شده است.

موقعیت مکانی شهرستان لیلان:
لیلان در ۲۰ کیلومتری جنوب شرق ملکان، ۱۶۳ کیلومتری جنوب غرب تبریز و ۶۷۸ کیلومتری شمال غرب تهران واقع شده‌است.

شرایط اقلیمی لیلان:
شهر لیلان در ناحیهٔ جنوب شرقی دریاچه ارومیه و در منطقه‌ای حاصل‌خیز و پرآب پدید آمده‌است. آب و هوای این شهر در بیش‌تر ماه‌های سال سرد است و تنها در اواخر فصل بهار و اوایل فصل تابستان از شدت سرمای آن کاسته می‌شود. رودخانهٔ فصلی لیلان‌چای، از دامنه‌های کوه سهند سرچشمه می‌گیرد و پس از گذشتن از شهر خراجو و تعدادی روستا، از داخل شهر لیلان عبور می‌کند و سپس به دریاچه ارومیه می‌ریزد.

مناطق تاریخی لیلان:
پل لیلان،  قلعه بختک و تمام تپه های اطراف قلعه، گورستانهای قدیمی و....

منابع:
nedayemalekang.weblug.ir
tebyan-malekan.ir
fa.wikipedia.org
diyaremalekan.ir
irancities.ir
isna.ir
ana.ir