استاد حاج محمد حسن بهتونی در یکی از محله های قدیمی شهر تبریز به نام نوبر چشم به جهان گشود.
پدر وی استاد علی از معماران معروف تبریز بود که بسیاری از محراب ها و طاق های هنری مساجد و ترمیم بناهای تاریخی شهر تبریز را عهده دار بود. پدربزرگ وی، استاد کربلایی ستار، سنگتراش مشهوری بود که سنگ ها را از کوه ها با وسایل قدیمی کنده و با شتر به شهر می آورده و با آن ها ستون ها و پایه های سنگی مساجد و بناهای قدیمی و تاریخی و هنری را می تراشید. جد استاد بهتونی، استاد اسماعیل نام داشته که غلاف های هنری و زیبای شمشیرهای قدیم را می ساخت.
با توجه به ریشه دار بودن هنر در این خانواده، استاد محمد حسن بهتونی به طور ابتکاری شروع به ساخت مجسمه های گچی و سیمانی نمود و مجموعه فعلی که بالغ بر ده هزار قطعه مجسمه می باشد ، حاصل ۴۷ سال کار و تلاش اوست .
نخستین اثر هنری استاد هندوانه ای بود که لای هندوانه های طبیعی هندوانه فروش قرارگرفته بود و بقدری طبیعی جلوه میکرد که حتی خود هندوانه فروش نیزاز مصنوعی بودن آن بی خبرماند تا اینکه از وزن سنگین آن که به ترازو نمی آمد و باعث حیرتش شده بود، به او گفته شد که این هندوانه خوراکی نیست و از گچ و سیمان است. از آن پس به تشویق اطرافیان استاد به این هنر مشغول شد.
تاریخ و فرهنگ آذربایجان درآثار استاد بهتونی:
استاد این کار را با انگیزه فرهتگی و ارائه آداب و رسوم و سنتهای آذربایجان و غذاهای محلی شروع کرده سپس به سایر مناطق گسترش داد. به همین دلیل آثار استاد بیانگر تاریخ و فرهنگ و آداب و رسوم آذربایجان نیز میباشد که در بین آثار وی حتی غذاهایی را میبینیم که دیگر در این استان خبری از آنها در سفره غذایی مردمان نیست. از جمله 15 نوع کوفته آذربایجانی در آثار استاد میبینیم که فقط یکی دوتا از آنها در غذاهای مردم استان رواج دارد.
استاد بهتونی خود میگفت: "شما ممکن است اینجا یک بشقاب برنج دم کرده را مشاهده کنید و خیال کنید که حتماً این دانههای برنج یک جا و در یک مرحله ساخته شده است. امّا این گونه نیست. چرا که این برنج ها به صورت تک به تک و دانه به دانه و با دست ساخته شده و اندازه واقعی نیز در ساخت آنها رعایت شده است. کیفیت و شکل کبابهای 500 ساله مربوط به دوره ی نادرشاه افشار و شاه اسماعیل صفوی را هم از متون ادبی و کتب تاریخی استخراج کرده و ساختهام. «کباب» که غذای مورد علاقه و معروف ما ایرانی هاست انواع مختلفی دارد که همه را اینجا از گچ و سیمان به تصویر کشیده ام. از تاوا کبابی و دونر کبابی گرفته تا بناب کباب و تاس کباب!"
احیای حکایت های محلی در آثار حجمی
بهتونی، که خلق آثار حجمی و مجسمه سازی را بهترین راه احیا و انتقال فرهنگ غذایی مردم آذربایجان به نسلهای بعدی میدانست، پای در حوزه دیگری نیز نهاد. بازسازی و احیای حکایتها و قصههای محلی و ادبیات و فولکلور آذربایجان!
«تنبل احمد» داستان عامیانه کودکان آذربایجان است که در آن پسری تنبل به خاطر فرار از مکتب و درس و دعواهای مادر، درون خمرهای مخفی می شود و بهتونی، همین تکه از آن حکایت را هنرمندانه به تصویر کشیده است.
تصویری سه بعدی و حجمی از شب نشینیهای مردم قدیم ایران و آذربایجان، دور کرسی نشستنهای مردم آذربایجان با آن «شب چرهها» و تنقلات، آئین چهارشنبهسوری و مراسم عقد و عروسی، رفتارها و فرهنگ همسایهها از دیگر آثار خلق شده اوست. بهتونی پا را از این هم فراتر نهاد و پرنده خیال را از آسمان افسانهها فراخوانده در سرزمین مجسمههای خود به پرواز درآورد. «پری دریایی» نمونهای از آثار حجمی او در این بخش است.
رنگهای طبیعی؛ مکمل کار هنری
به باور او، اگر خلق اثری هنری که بیشترین شباهت را با نمونه واقعیاش داشته باشد، مدنظر بود، باید رنگهایش هم طبیعی باشد نه صنعتی و شیمیایی! به همین خاطر، او در رنگ آمیزی آثار خویش با وسواس و دقت بی نظیر از گلها و گیاهان طبیعی، با هزاران زحمت و مشقت عصاره رنگی تهیه کرده و در کار مجسمهسازی خویش به کار گرفت.
استاد بهتونی در تاریخ ۹۲/۱۱/۳۰ چشم از جهان فروبست.
آدرس:
مکان موزه استاد بهتونی در زمان حیات وی در خیابان ثقه الاسلام، جنب مقبره الشعرا بود، اما اکنون به خانه هنر واقع در باغ گلستان روبروی هنرستان وحدت انتقال یافته است.
منابع:
ostan-as.gov.ir
fa.wikipedia.org
behtoonimuseum.com
arktourism.ir