بی بی هیبت (ترکی آذربایجانی: Bibiheybət məscidi) مسجد و زیارتگاهی قدیمی در باکو، پایتخت جمهوری آذربایجان است،
این مسجد دارای آرامگاهی از نوادگان حضرت محمد است، که امروزه مرکز معنوی مسلمانان این خطه و از مهمترین بناهای معماری اسلامی در جمهوری آذربایجان بشمار میرود.
نویسنده مشهور فرانسوی، الکساندر دوما نیز از این مسجد در خاطرات خود به هنگام سفر به باکو یاد کرده است.
در سال ۱۹۹۴، پس از کسب استقلال جمهوری آذربایجان، حیدر علی اف، رئیس جمهور سابق این کشور دستور ساخت مسجد بی بی هیبت را صادر کرد. این مسجد در تاریخ ۱۱ ژوئیه ۱۹۹۷ با حضور حیدر علی اف افتتاح شد. در سال ۲۰۰۵ نیز با حکم ریاست جمهوری سالن های جدید و بزرگی برای رفاه و آسایش زائران به این مکان افزوده شد.
امامزادگان
مسجد بی بی هیبت، آرامگاه دختر امام هفتم شیعیان، امام موسی کاظم است، که از آزار و اذیت خلفا، به باکو فرار کرد. این بانو در یک فرسخی شهر باکو در روستای معروف به «شیخ کندی » اقامت کرد و همه عمر خود را در این مکان سپری کرده است. همچنین آرامگاه نوه ششم امام جعفر صادق نیز در این مکان می باشد. بر روی سنگ قبر، نسب وی خواهر امام رضا حک شده است. در بقعهٔ بی بی هیبت، علاوه بر مزار خود وی، قبرهای دو برادرزادهٔ دختر و یک برادرزادهٔ پسر وی و نیز خادم وی حاجی بدری، معروف به «هیبت» قرار دارد.
وجه تسمیه
بر اساس منابع موجود، حرم موجود در «باکو» مربوط به «فاطمه صغری » دختر موسی بن جعفر علیه السلام می باشد، هیچ تردیدی نیست که نام بی بی هیبت «فاطمه صغری » است ولی در محل سکونت به «حکیمه » ملقب شده و به «بی بی هیبت » مشهور شده است، در مورد شهرت آن حضرت به «بی بی هیبت » در میان اهالی آن سامان چنین روایت است که به هنگام عزیمت آن بزرگوار به منطقه باکو، مرد صالح و نیکویی که هدایت قایق حامل آن بانو را از رشت تا باکو، بر عهده داشت «هیبت » نام داشت. این مرد همواره به این توفیق که شامل حالش شده بود، مباهات می کرد و هنگامی که می خواست از آن حضرت یاد کند با عنوان «بی بی من » یاد میکرد. برهمین اساس از همان اوان آن بانوی بزرگ به «بی بی هیبت » مشهور شد. و اینک همگان آن امامزاده را به عنوان «بی بی هیبت» می شناسند و در همه اسناد و منابع به همین عنوان یاد شده است.
تاریخچه
آرامگاه بی بی هیبت، در قرن هفتم قمری، به دستور غازان خان و از طرف شیروانشاه فرخ زاد بن آخیستان دوم بنا شده بود. باکیخانوف به تعمیر این مکان از طرف شیروانشاه اشاره کرده است. بنای نامبرده بعدها و به ویژه در زمان شاه عباس اول، نیز تعمیر شد. در ساختمان امامزاده، انواع هنرها ی اسلامی به کار رفته بود و علاوه بر اهمیت مذهبی و معنوی، از لحاظ معماری نیز یکی از بناهای جالب توجه شهر باکو به شمار می رفت.
این امامزاده در دوران مختلف، مورد توجه مردم و شاهان و حکام بود. شاهان صفوی توجه خاصی به این مکان داشتند. فرمان هایی از آنها مبنی بر وقف مزارع، باغات و املاک دیگر برای آن، موجود است.
بر اساس نوشته هایی که در دیوار جنوبی مسجد قرار دارد تاریخ این مسجد را اواخر قرن ۱۳ می دانند و در کتیبه ای که بر روی دیوار مسجد قرار دارد به زبان عربی نوشته شده که محمود ابن سعاد این مسجد را ساخته است، او همان معماری است که قلعه نارداران را در نزدیکی باکو ساخته است.
در سال ۱۹۰۰ میلادی، یکی از ثروتمندان باکو به نام «داداش اف» مسجد باشکوهی نیز در جوار ساختمان قدیمی امامزاده بنا نمود. در این حرم با صفا زیباترین معماری شیروان - آبشرون به کار رفت، مناره های زیبا، گنبد با عظمت، سالن های بزرگ، دو مسجد و تعدادی بنا، مقبره و سردابه در اطراف آن ساخته شد. این حرم باصفا به صورت میراث گرانبهائی در آمد که در آن هنراسلامی از لحاظ سنگ تراشی، خطاطی و نقاشی، به صورت گنجینه ای ارزشمند از کتابخانه، تابلو، سنگ نوشته و دست نویس در معرض تماشای زائران و جهانگردان به نمایش در آمده بود. ولی افسوس که همه این گنجینه ها در حمله کمونیستها از بین رفت. اولین مکان مذهبی که به دستور استالین در باکو تخریب شد، مسجد و زیارتگاه بی بی هیبت بود.
مردم پس از ویرانی بقعه، همچنان جای مقبره را حفظ کرده بودند؛ به طوری که بر دیوار دروازه تصویر مسجدِ ویران دیده می شد؛ روی زمین نیز علایمی نصب کرده بودند که جای مقبره را نشان می داد. پس از استقلال جمهوری آذربایجان در سال ۱۹۹۴ میلادی، حیدر علی اف، رئیس جمهور وقت این کشور، دستور بازسازی بی بی هیبت را در همان مکان تخریب شده با ساختمان و بنایی جدید داد و در تاریخ ۱۱ ژوئیه ۱۹۹۷م مصادف با ۱۳۷۶شمسی، مقبره جدید با حضور رئیس جمهور آذربایجان افتتاح شد. روی پایهٔ دروازهٔ این مجموعه، تصویر بناهای ویران شده، نقاشی شده است. در محوطه درون بقعهٔ زیارتگاه، دو سنگ بزرگ که سر آنها به هم تکیه دارد، قرار گرفته است. روی سنگ قبر بی بی هیبت مطالبی نوشته شده که در اثر فرسودگی به طور کامل خوانده نمی شود، به خصوص که به هنگام منفجر کردن از وسط دو نیم شده و بیش از نیم قرن در زیر خاک مدفون مانده بود.
معماری
مسجد جدید، نمونه ای کلاسیک از معماری سبک شروانی است. این مسجد دارای سه گنبد، که به شکل سنتی ساخته شده، و دو مناره میباشد. گنبد ها با آیات قرآن تزئین شده اند. مسجد در قسمت جنوبی آرامگاه واقع شده است. نمازخانه مردانه در سمت جنوب و نمازخانه زنان در سمت شمال است. بین آنها نیز مقبره قرار گرفته است. بازسازی مسجد بی بی هیبت توسط معمار معروف آذربایجان، سنان سلطانوف طراحی شده است.
قبرهای اطراف
سراسر تپه ای که بقعه بر آن قرار گرفته از قدیم گورستان شیعیان بوده و امروزه سنگ قبرهایی با نوشتارهایی به فارسی، عربی و ترکی در آن دیده می شود. در دوره تزاری نیز آستانه بی بی هیبت مورد احترام و توجه مردم قفقاز بود. افراد سرشناسی چون فتحعلی خان قوبا بنا بر وصیتش، در جوار امامزاده به خاک سپرده شده اند.
موقعیت مکانی
زیارتگاه بی بی‌حکیم «بی بی هیبت» در منطقه شیخ اف در ورودی باکو از سمت جنوب روی تپه ای مشرف به دریای خزر قرار گرفته است.
منابع:
fa.wikipedia.org
fa.wikishia.net
hawzah.net
eligasht.com
farsnews.com
