فیروزه نیشابور

نمیتوان از جاذبه های نیشابور سخن به میان آورد ولی در مورد فیروزه جهانی آن حرفی نزد. تا مدتها نیشابور تنها یک معدن فیروزه داشت که قديمى ‌ترين معدن فعال دنيا لقب داشت. کشف جسدى در شهر قديمى تپه برج نشان می ‌داد که سابقه بهره‌برداری از این معدن به بيش از 5000 سال می ‌رسد و مرغوب ‌ترین فیروزه دنیا از همین معدن 40 کیلومتری به سراسر دنیا صادر می‌ شود. ولی بعد ها دومین معدن فیروزه خراسان در 7 کیلومتری این معدن کشف شد تا  فیروزه نیشابور بیشتر از قبل بازار جواهرات و سنگ‌های قیمتی دنیا را تصاحب کند.

از تاریخ دقیق کشف فیروزه و نحوه استخراج آن در گذشته‌ های دور و به ویژه تا پیش از زمامداری پادشاهان صفوی، اطلاعات جامعی در دست نیست اما احتمال می ‌رود که در اوج شهرت و آبادانی نیشابور و شهرستان فیروزه که در آن زمان جزو نیشابور به شمار می آمده، ساکنین این منطقه از وجود فیروزه و نحوه استخراج آن آگاهی داشته ند.

فيروزه سنگ ملى ايران به حساب می ‌آید و اگرچه در کرمان و دامغان هم نمونه‌ های آن استخراج می ‌شود اما رنگ فيروزه نيشابورى به عنوان بهترين رنگ فيروزه در دنيا شناخته می شود؛ فیروزه ‌ای خالص و یک ‌دست که بعد از تراش خوردن به مالزی، اندونزی، عربستان، ترکیه، امارات و کشورهای اروپایی صادر می ‌شود.

مهمترین معدن فیروزه ایران در نزدیکی روستای معدن از توابع شهرستان فیروزه وقع شده و ارتفاع آن 2012 متر بلند تر از سطح زمین است. این معدن حدود 5000 سال است که مورد بهره برداری قرار میگیرد. فیروزه این خطه از ایران زمین در مقایسه با فیروزه های چین، آمریکا، مصر و مکزیک از مرغوبیت و کیفیت بیشتری برخوردار است.

فیروزه نیشابور در واقع از دل سنگی بیرون می ‌آید که از گدازه‌های متعلق به دوران سوم ایجاد شده. با عبور آبهاى سطحى در شکاف ‌هاى اين سنگ ‌ها تغییراتی در بافت و مواد تشکیل ‌دهنده گدازه اتفاق افتاده و باعث تشکيل فيروزه شده است.

فیروزه کانی کمیاب در دنیا است و در واقع سنگ زنده ‌ای است که می تواند بعد از استخراج تغییر رنگ و خاصیت پیدا کند. به همین دلیل نسبت به روغن و مواد شیمیایی حساس است و تغییر رنگ می ‌دهد. فیروزه تغییر رنگ داده یا رگه ‌دار، کمتر از فیروزه آبی ارزش دارد حتی اگر در زیورآلات زیباتر به نظر برسد.
 
قیمت‌ گذاری فیروزه را در ایران، بانک مرکزی انجام می دهد. این سنگ قیمت مشخصی ندارد چون هيچ دو فيروزه‌اي يكسان و يك وزن نيستند. با این حال معيار ارزش ‌گذاری برای آن، سنگ معدن فيروزه نيشابور است و فیروزه‌ های نقاط دیگر ایران و دنیا با قیمت فیروزه نیشابور سنجیده می ‌شوند. فیروزه را بعد از فیروزه ‌چینی و کندن سنگ ‌ها از معدن، بصورت کیلویی و به قیمت پایین به فیروزه ‌تراش می ‌فروشند و بعد از تراش خوردن، قیمت اصلی سنگ مشخص می ‌شود.

فیروزه‌ هایی که به روش سنتی، با دست و ابزار از دل سنگ بیرون می ‌آیند، صاف ‌تر و مرغوب‌‌ تر هستند و قیمت بالاتری دارند. بنابراین بسته به شیوه تراش، اندازه فیروزه و صافی و رنگ آن قیمت فیروزه تغییر می ‌کند. فیروزه صادرات کمی دارد و با چمدان ‌های مسافری به نقاط دیگر دنیا صادر می ‌‌شود. اما یک تکه فیروزه مرغوب نیشابور از نوع عجمی که رنگ آبی تیره دارد، حداقل 2 هزار دلار در امریکا خرید و فروش می ‌شود.

از فیروزه بیشتر به عنوان نگین و ترصیع در انگشتر، گردن بند، دست بند و ظروف نقره استفاده می ‌کنند. از صنایع دستی ایران نیز در صنعت فیروزه کوبی استفاده میشود.

در گذشته فیروزه مرغوب به مسکو در روسیه و ایتالیا ارسال می‌ شد ولی در حال حاضر مراکز فیروزه تراشی و فروش آن در منطقه بسیار است.

منابع:

• asriran.com
• fa.wikipedia.org
• tishineh.com